Tematem mojej pracy magisterskiej była rewitalizacja postkomunistycznych bloków z wielkiej płyty i przestrzeni między nimi na przykładzie miasta Jastrzębie-Zdrój. Swoje interwencje opracowałam w czterech skalach: miasta, sąsiedztwa, bloku i mieszkania.
Korzystając z badań przeprowadzonych w różnych częściach Europy oraz z własnych doświadczeń z dzieciństwa, skupiłam się przede wszystkim na przestrzeniach publicznych i otoczeniu bloków. W skali urbanistycznej ważne były zmiana wrażenia zbyt wielkich odległości pomiędzy grupami bloków i ograniczenie dominującej roli samochodów. Podstawą moich działań stały się badania dotyczące akceptowanych przez ludzi dystansów pieszych. Za wzór przyjęłam zwarte, otoczone murami miasto średniowieczne.
Pierwszym działaniem było wyznaczenie „pieszych miasteczek” poprzez nakreślenie okręgów o promieniu czterystu metrów (jest to ogólnie przyjęta odległość, w której nie korzysta się z samochodu). Granicę miasteczek tworzą nowo zaprojektowane ulice i podziemne parkingi, na których mieszkańcy zostawiają swoje samochody. Oczywiście w razie potrzeby możliwy jest dojazd do danego budynku. W ten sposób w najbliższym otoczeniu bloków dominuje zieleń rekreacyjna. W centrum każdego miasteczka zaprojektowane zostały lokalne usługi i przestrzenie publiczne.
Kolejnym krokiem było określenie tak zwanej skali sąsiedztwa w ramach poszczególnych miasteczek. W działaniach tych bazowałam na grupach bloków o tej samej typologii, a także odpowiadającej im zieleni. W ten prosty sposób można budować odmienność każdej części miasta. Elementem spajającym wszystkie części miasta pozostały aleje, wokół których zlokalizowano najważniejsze funkcje publiczne. Największą zmianą w sieci dróg jest wyznaczenie jezdni stanowiących granicę miasteczek i pozbycie się z najbliższego otoczenia bloków zbyt wielkiej liczby przestrzeni parkingowych.
W takich miastach jak Carcassonne czy Zamość siatka dróg jest raczej monotonna, a różnorodność zapewnia zabudowa kwartałów z indywidualnie projektowanymi budynkami. W przypadku Jastrzębia-Zdroju sytuacja jest odwrotna — to bloki są elementem powtarzalnym, dlatego przestrzeń pomiędzy nimi powinna być projektowana indywidualnie. Kontynuując pracę, skupiłam się na trzech najbardziej skrajnych typologiach bloków i ich sąsiedztw: bloku wysokim (z powtarzalnymi elewacjami), bloku długim (z dwustumetrową fasadą i przestrzeniami korytarzowymi) i bloku małym (pięciokondygnacyjnym, w stosunkowo zwartej zabudowie). W każdej interwencji w skali bloku i mieszkania ważne było podkreślenie charakterystycznych cech poszczególnych typów.
makieta bloku długiego
© Anna Wawrzyniak
blok długi
Największym problemem tego typu bloku był brak możliwości pieszego przedostania się na drugą stronę budynku bez obchodzenia go dookoła. Dlatego rozbudowując poziom parterów i tworząc podesty z funkcją publiczną, zapewniłam powiązania poprzeczne pomiędzy pięcioma długimi bryłami. Charakterystyczną cechą wielkiej płyty jest duża ilość światła dziennego we wnętrzach, prawie zawsze możliwe jest więc dodanie do elewacji nowej struktury tarasów i balkonów. W długich blokach sprawdziło się to przy tworzeniu tarasów powiększających obszary mieszkań i wprowadzających półpubliczne ścieżki w różnych częściach budynku. Nowe podziały funkcjonalne dają możliwość wyodrębnienia różnych typów mieszkań — od najmniejszych, z widokiem tylko na jedną stronę, do dużych narożnikowych apartamentów. Liniowe rzuty mieszkań są zgodne z charakterem bloku, podkreślając jego długość, a nowo dodana struktura tarasów ułatwia dostęp do lokali z istniejących rdzeniów, z windami i klatkami schodowymi. Dachy potraktowałam jako przestrzenie półpubliczne dla mieszkańców.
makieta bloku wysokiego
© Anna Wawrzyniak
blok wysoki
Pofałdowany teren, na którym znajdują się wysokie bloki, umożliwił zaprojektowanie serii placów o charakterystycznych nawierzchniach. W parterach wprowadziłam funkcje usługowe (lokale gastronomiczne, sklepy itp.). Aby podkreślić wysokość i smukłość tego typu bloku, odpowiednie wydało mi się zastosowanie wertykalnej, stalowej konstrukcji dla nowych balkonów. Podobnie jak w przypadku długiego bloku, rzut piętra doprowadzony jest do powtarzalnych modułów, które mogą funkcjonować jako pojedyncze małe studia lub, połączone w grupę, tworzyć różnorodne wariacje na jednym, a nawet na dwóch piętrach. Wewnętrzna komunikacja pomiędzy dwoma poziomami mieszkania wyprowadzona została na zewnątrz.
makieta bloku małego
© Anna Wawrzyniak
blok mały
Przy pięciu kondygnacjach możliwe było zastosowanie drewna jako konstrukcji nowo dodanych balkonów. Tego samego materiału użyłam do zbudowania ścieżek pomiędzy sąsiadującymi blokami. Intymny charakter tego sąsiedztwa został podkreślony przez wydzielenie ogródków działkowych w najbliższym otoczeniu. Każde mieszkanie ma wyznaczony fragment terenu, za który są odpowiedzialni jego mieszkańcy. Na piętrach pozostawiono jedynie po dwa mieszkania, a drewniane balkony po obu stronach budynku zapewniają kontakt z sąsiedztwem.
Anna WAWRZYNIAK
© Autorka
