Masowa produkcja towarów, wytwarzanie żywności na ogromną skalę czy rozwój nowych technologii – te zjawiska towarzyszą człowiekowi przez zaledwie ułamek historii gatunku – w przeciwieństwie do natury. Takie podejście prezentował jeden z propagatorów koncepcji biofilii – Stephen R. Kellert – uzasadniając naturalną potrzebę człowieka do identyfikowania się z procesami obecnymi w środowisku naturalnym i łączenia się z naturą. I właśnie zrozumienie tej skłonności jest punktem wyjścia projektowania biofilicznego (z ang. Biophilic Design). W jaki sposób przestrzenie stworzone w myśl tej koncepcji wpływają na człowieka i wpisują się w ideę zrównoważonych budynków? Jaką rolę odgrywa w nich światło oraz oświetlenie? Odpowiadamy wspólnie z dr. Pawłem Morawskim, ekspertem TRILUX Polska.
Sama biofilia – po raz pierwszy wspominana już w latach 80. XX w. – jest rozumiana jako pierwotna więź człowieka i natury. Projektowanie w nawiązaniu do tej koncepcji przekłada się na tworzenie zdrowszych i bardziej zrównoważonych przestrzeni – zarówno komercyjnych, jak i innego rodzaju – pogłębiających w środowisku zbudowanym kontakt ludzi z naturą[1]. Mimo że dziś nawet 90% czasu spędzamy w zamkniętych pomieszczeniach[2], to właśnie więź z przyrodą wpływa na nasze zdrowie fizyczne, psychiczne, dobre samopoczucie i wydajność podejmowanych działań. W jaki sposób w ramach procesu projektowego możliwe staje się „wpuszczenie” natury do przestrzeni komercyjnych?
Naturalne warunki w nowoczesnych budynkach?
Ramy projektowania biofilicznego we współczesnych budynkach tworzą trzy rodzaje doświadczania natury: bezpośredniego, pośredniego oraz przestrzeni i miejsca. Wśród atrybutów projektowania biofilicznego, wpisujących się właśnie w te ramy i trzy kategorie, wymienia się m.in. naturalne materiały, ozdoby inspirowane kształtami i formami występującymi w naturze, naturalne geometrie, cechy przestrzenne charakterystyczne dla środowiska naturalnego czy światło naturalne i odwzorowanie światła naturalnego. Elementy te wzajemnie się uzupełniają, a połączone tworzą – jak nazywa ją Kellert – „zintegrowaną ekologiczną całość”. Bierze się przy tym pod uwagę uwarunkowania konkretnego projektu, m.in. zastosowanie budynku i krajobrazu, czynniki logistyczne, ekonomiczne czy warunki ekologiczne[3].
Tam gdzie jest światło, jest życie – o roli światła w projektowaniu biofilicznym
Światło naturalne wpływa na ludzki organizm i zdrowie, regulując m.in. rytm dobowy, oraz wspiera dobre samopoczucie i produktywność. Nie można też zapominać o aspekcie funkcjonalnym – ułatwia orientację i poruszanie się. Rozwiązaniami zapewniającymi dostęp do światła naturalnego są np. szklane elewacje czy świetliki dachowe. W przestrzeniach, które nie mają jednak dostępu do światła naturalnego lub jest on ograniczony, światło sztuczne rekompensuje niedobory światła naturalnego. I to również ono stało się elementem koncepcji projektowania biofilicznego:
W myśl projektowania biofilicznego światło sztuczne powinno odwzorowywać wędrówkę słońca po nieboskłonie i dynamiczne właściwości światła naturalnego. Takie podejście jest równocześnie zbieżne z koncepcją oświetlenia Human Centric Lighting – zmiennego i dostosowującego się do potrzeb użytkowników, przyczyniającego się do prawidłowej pracy organizmu i wspierającego biorytm człowieka. Światło sztuczne o odpowiednim natężeniu i barwie pojawia się więc w przestrzeniach, w których jest potrzebne, oraz tylko wtedy, kiedy jest niezbędne – mówi dr Paweł Morawski, Szef Akademii TRILUX Polska.
© TRILUX
Odwzorowanie w pomieszczeniach światła naturalnego jest możliwe dzięki wykorzystaniu odpowiednich opraw oświetleniowych LED, zarządzanych automatycznie przez system sterowania, np. taki jak LiveLink. Jak takie rozwiązanie działa w praktyce?
© TRILUX
System automatycznie dostosowuje światło, np. jego barwę, do rzeczywistych potrzeb użytkowników. I tak np. rano zaczynamy pracę w ciepłym świetle z dużą domieszką czerwieni, która nie wyrywa organizmu z trybu nocnego odpoczynku, do południa następuje wzrost zawartości składnika niebieskiego w oświetleniu, odwzorowując obecność słońca w jego najwyższym punkcie, co pobudza do działania, zaś światło popołudniowe cieplejsze i bardziej żółte uspokaja, relaksuje i przygotowuje do wieczornego odpoczynku. Tego rodzaju oświetlenie zapewnia optymalne warunki świetlne w obiektach komercyjnych – wyjaśnia ekspert TRILUX Polska.
Zrównoważone to znaczy zaspokajające naturalne potrzeby
Projektowanie biofiliczne jest równocześnie spójne z postulatami integralnego zrównoważonego projektowania architektonicznego, czyli zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz uwzględniającego uwarunkowania ekologiczne, społeczne i ekonomiczne[4]. Koncepcja ta wpisuje się więc w realizowane przez inwestorów strategie, stawiające za cel m.in. ograniczanie wpływu ich działalności na środowisko, np. poprzez minimalizowanie zużycia surowców czy dbanie o efektywność energetyczną budynków. To więc kolejny krok w stronę tworzenia budynków przyszłości – i to nie tylko w kontekście rozwiązań prośrodowiskowych i technologicznych, ale i – co istotne – naturalnych potrzeb ludzkich.
© TRILUX
Więcej informacji można znaleźć na stronie www.trilux.com.
[1] Za: Stephen R. Kellert, Elizabeth F. Calabrese, The Practice of Biophilic Design, 2015.
[2] Mohamad Awada, Burcin Becerik-Gerber, Simi Hoque et al., Ten questions concerning occupant health in buildings during normal operations and extreme events including the COVID-19 pandemic, “Building and Environment” 2021, January, Vol. 188.
[3] Za: Stephen R. Kellert, Elizabeth F. Calabrese, dz. cyt.
[4] Za: Magdalena Celadyn, Biofilia w kształtowaniu zrównoważonych środowiskowo komponentów wnętrza architektonicznego, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej” 2023, nr 12.
