Zobacz w portalu A&B!
Zostań użytkownikiem portalu A&B i odbierz prezenty!
Zarejestruj się w portalu A&B i odbierz prezenty
maximize

Co zrobić z pałacem Hatzfeldów? Kolejna debata wrocławskich konserwatorów zabytków

03 listopada '20

Dyskusje na temat wrocławskiego pałacu Hatzfeldów trwają od kilkunastu lat, ale w tym roku temat stał się wyjątkowo głośny po tym, jak Urząd Miasta ogłosił przetarg na kupno działki znajdującej się w ścisłym centrum miasta i stojącego na niej pawilonu wybudowanego w 1974 roku według projektu profesora Edmunda Małachowicza.

Pawilon ten stoi w miejscu dawnego pałacu i obejmuje jego ocalałe fragmenty. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat mieścił on siedzibę Biura Wystaw Artystycznych „Awangarda” prezentującą sztukę współczesną. Dwa lata temu, z uwagi na bardzo zły stan techniczny obiektu, BWA zostało przeniesione do pomieszczeń wystawienniczych na antresoli budynku Dworca Głównego. Wkrótce miasto znalazło dla galerii nową lokalizację, również w centrum miasta, choć na pewno nie w tak prestiżowym punkcie. Tymczasem historyczny już pawilon z częścią frontowej elewacji pałacu pozostał na swoim miejscu, z podstemplowanym portalem, kolumnami wzmocnionymi metalowymi obejmami, opustoszały i czekający na ostateczną decyzję władz miasta.

stan obecny dawnego pałacustan obecny dawnego pałacustan obecny dawnego pałacu

stan obecny dawnego pałacu, 2020 r.

fot.: Dobrochna Stobiecka

Nietrudno sobie wyobrazić ile sprzecznych głosów, protestów i kontrowersji wzbudził werdykt mówiący o chęci sprzedaży deweloperowi tego bardzo ważnego dla Wrocławia miejsca. Protestowali artyści, architekci, mieszkańcy dzielnicy, członkowie różnych stowarzyszeń, a nawet niektórzy urzędnicy. Ruszyła lawina spotkań i dyskusji, lokalnych audycji radiowych i telewizyjnych, artykułów w prasie.

Nie bacząc na pandemię, spotkali się również konserwatorzy zabytków, by po raz kolejny zabrać głos w tej sprawie, przedstawiając najbardziej obiektywne i zarazem profesjonalne podejście do tematu. Debata miała miejsce w drugiej połowie września 2020 roku i była jedną z kilku, na których przedstawiane były propozycje, co dalej zrobić z obiektem. Głos zabierali historycy sztuki i architekci — członkowie śląskiego oddziału Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, jak również urzędnicy — Wojewódzka Konserwator Zabytków i Architekt Miasta. W jednym punkcie wszyscy dyskutanci byli zgodni — obiekt w obecnej formie dłużej nie może istnieć.

historia działki i pałacu

Konkretne rozwiązanie zaproponował dr hab. Jerzy Kos z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego. Przypomniał historię pałacu i to, jakie znaczenie miał dla miasta zarówno obiekt, jak i działka, na której został wybudowany. Już w średniowieczu w tym miejscu stał browar księcia brzeskiego, w XVI wieku książęta ziębickooleśniccy zbudowali tam swoją siedzibę. Obiekt był w ciągu stuleci przebudowywany, zmieniał też właścicieli, w końcu został rozebrany, a na jego miejscu, w latach 17651774 wybudowano pałac Hatzfeldów. Autorem projektu był Isidor Canevale, francuski architekt mieszkający w Wiedniu.

pałac Hatzfeldówpałac Hatzfeldówpałac Hatzfeldów

pałac Hatzfeldów, rys. Carl Würbs (1807–1876); Ludwig Rohbock (1824–1893), XIX wiek

© Digital Library of Silesian Voivodeship | Wikimedia Commons

Jak podkreślił Jerzy Kos, obiekt był wyjątkowy, nie tylko dlatego, że projektowany przez Francuza, ale również ze względu na niespotykany we francuskiej architekturze tego okresu klasycystyczny styl wyrażony w rzymskiej formie elewacji. Co prawda o pałacu pisano w 1941 roku, że był przykładem prawdziwego, pruskiego klasycyzmu, był to jednak ewidentny przejaw propagandy NSDAP. Kos zaznaczył, że dzieło Canevala miało więc wielką wartość stylistyczną w kontekście architektury mieszczańskiej i wrocławskiej, a także francuskiej.

konkurs architektoniczny

Wnętrza, jak określił prelegent, skomplikowane i mniej udane, zaprojektował Carl Gotthard Langhans, natomiast godne podziwu były ich dekoracje. Niestety realizacja pałacu trwała długo i nigdy nie została zakończona, choć obiekt funkcjonował prawie 170 lat. W 1802 roku pałac został sprzedany miastu, które stworzyło tam siedzibę władz administracji publicznej — zarządu Rejencji Wrocławskiej.

widok ulicy Wita
Stwosza, z lewej fragment pałacu Hatzfeldów, praca O. Günthera-Naumburga z początku XX wieku

widok ulicy Wita Stwosza, z lewej fragment pałacu Hatzfeldów, praca O. Günthera-Naumburga z początku XX wieku

© archiwum Muzeum Architektury we Wrocławiu

Był to więc do 1945 roku jeden z najważniejszych budynków w mieście, nie tylko ze względu na lokalizację, format i architekturę, ale też funkcję. Z tego okresu zachowało się co prawda dużo niemieckich zdjęć pokazujących pałacowe wnętrza, ale dokumentacja architektoniczna jest znikoma — istnieją jedynie rysunki elewacji frontowej i bocznej. Kos stwierdził, że bezsensowna jest więc rekonstrukcja całej bryły, zważywszy na brak możliwości finansowych dla tak kosztownego przedsięwzięcia. Wykonalne byłoby ewentualnie odtworzenie fasady, z pozostawieniem do swobodnej aranżacji zarówno reszty bryły i wnętrz, jak i dziedzińca. W opinii Jerzego Kosa najlepszym rozwiązaniem byłoby więc ogłoszenie międzynarodowego konkursu architektonicznego na zagospodarowanie tego, co zostało z pałacu, z zastrzeżeniem, że galeria BWA powinna w obiekcie pozostać.

ruiny pałacu, 1954
r.

ruiny pałacu, 1954 r.

fot.: Janina Mierzecka © archiwum Muzeum Architektury we Wrocławiu

rekonstrukcja jest picem

Podobne zdanie zaprezentował profesor Rafał Eysymontt, również historyk sztuki z Uniwersytetu Wrocławskiego, pokazując, w ilustrowanej zdjęciami z całego świata prezentacji, gdzie leżą granice rekonstrukcji. Profesor przywoływał przykłady odtwarzania i kopiowania obiektów, podkreślając, że jest to tworzenie reprintu, a nie historii (na przykład fragmenty Wenecji w Las Vegas, czy getto w muzeum Polin w Warszawie), wspomniał również o popularnej, choć nie zawsze uzasadnionej retrowersji całych fragmentów zabudowy miasta (na przykład kamienice na Starym Mieście w Głogowie). Przytoczył również słowa sławnego architekta Helmuta Jahna, autora między innymi warszawskiego budynku Cosmopolitan, który powiedział: „rekonstrukcja jest picem”.

W związku z pałacem Hatzfeldów profesor Eysymontt położył nacisk na określanie reintegracja urbanistyczna. Zauważył, że istniejący obiekt należy rozpatrywać w kontekście ulicy i jej skali, a zarówno historyczna skala, jak i obecna — po wybudowaniu nowego biurowca w sąsiedztwie — jest duża, przerastająca znacznie gabaryty stojącego w miejscu pałacu pawilonu.

pałac Hatzfeldów we
Wrocławiu przez wiele lat był siedzibą BWA

pałac Hatzfeldów we Wrocławiu przez wiele lat był siedzibą BWA

fot.: Fred Romero | Wikimedia Commons © CC BY 2.0

W tym samym duchu wypowiadał się Piotr Fokczyński, Architekt Miasta i kilku kolejnych dyskutantów — dla wszystkich istotne było stworzenie nowego obiektu z zachowaniem oryginalnych elementów historycznych, który byłby tak samo reprezentacyjny i prestiżowy, jak niegdyś pałac Hatzfeldów.

powrót do historycznej formy?

Jedyne odrębne zdanie zaprezentował dr Maciej Małachowicz, architekt i syn projektanta istniejącego pawilonu. Stwierdził, że można albo przywrócić starą formę obiektu, albo dać swobodę architektom, wskutek czego powstanie prawdopodobnie kolejny zły obiekt. Jedynym właściwym wyjściem, według Małachowicza, byłoby w tej sytuacji rzetelne konserwatorskie podejście do tego trudnego tematu.

Co ciekawe — to nie historycy sztuki szukali rozwiązania w historycznej formie, ale architekt i to w sytuacji, kiedy już w 1974 roku zostało zaproponowane i zrealizowane coś zgoła odmiennego, wówczas bardzo nowoczesnego, co przetrwało do dzisiaj.

Wyświetl ten post na Instagramie.

Post udostępniony przez Mateusz Ruranski (@mateusz.ruranski)

© Mateusz Ruranski

Trudno sobie wyobrazić, jak potoczą się dalej losy pałacu — może będzie czekał na ratunek tak, jak miało to miejsce przez prawie trzydzieści lat po wojnie, kiedy profesor Małachowicz prowadził batalię o zachowanie czegokolwiek z walącego się i rozbieranego na cegły obiektu. Na razie Wrocław czeka na oficjalne stanowisko w tej sprawie Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, które miejmy nadzieję, będzie miało wpływ na decyzję władz miasta.

 
Beata Stobiecka

Głos został już oddany

Stojące i wiszące kotły kondensacyjne dużej mocy
SPACE Designer
INSPIRACJE