Komisja Europejska wraz z organizacją Europa Nostra ogłosiły laureatów Nagród Dziedzictwa Europejskiego 2025! Nagroda Europa Nostra to najważniejsze europejskie wyróżnienie w zakresie ochrony i propagowania dziedzictwa w Europie. W tegorocznej edycji nagrodzono 30 laureatów z 24 krajów, a dwie nagrody trafiły do instytucji z Polski. Pośród wyróżnionego grona znalazły się Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego oraz EC1 Łódź — Miasto kultury. Co zdecydowało o przyznaniu im nagród?
Nagroda Europa Nostra to jedno z najważniejszych międzynarodowych wyróżnień w zakresie dziedzictwa, przyznawane od 1978 roku. W tym roku, krajowa ceremonia ogłoszenia laureatów odbyła się w chłodnych salach Kraków Heritage Hub przy ulicy św. Jana 12 w Krakowie. Gości powitał Prezes Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, ks. Dariusz Raś, a całe wydarzenie koordynowała Katarzyna Jagodzińska, Kierowniczka krakowskiego oddziału Heritage Hub na Europę Środkową i Wschodnią. Laureatów przedstawił zaś profesor Jacek Purchla, Przewodniczący międzynarodowego Jury Nagród oraz Wiceprezydent Europa Nostra.
EC1 w Łodzi
fot.: pracownicy EC1 w Łodzi — Miasto Kultury © Europa Nostra
energia kultury, czyli EC1 w Łodzi z Nagrodą Europa Nostra!
Prestiżowa nagroda trafiła do dwóch polskich instytucji. W kategorii Konserwacja i adaptacja wyróżniono rewitalizację łódzkiej elektrociepłowni EC1 Łódź — Miasto Kultury:
EC1 w Łodzi została przekształcona z historycznej elektrowni w tętniący życiem kompleks kulturalno-edukacyjny. Dzięki działającym w kompleksie centrum nauki i techniki, planetarium, kinu, centrum komiksu, centrum kultury filmowej i przestrzeni publicznej, EC1 oferuje potężny model dla rewitalizacji dziedzictwa przemysłowego w całej Europie.
— brzmi uzasadnienie wyboru.
EC1 w Łodzi
fot.: pracownicy EC1 w Łodzi — Miasto Kultury © Europa Nostra
EC1 była niegdyś pierwszą elektrociepłownią w Łodzi, położoną przy ulicy Targowej 7 i zasilającą przez niemal stulecie łódzkie manufaktury, infrastrukturę oraz domostwa. Wraz z pierwszym dniem 2000 roku jej działalność została wygaszona, a cały kompleks zaczął powoli popadać w ruinę. Było tak aż do 2008 roku, kiedy zapadła decyzja o próbie rewitalizacji miejsca, które ostatecznie, po dekadzie intensywnych prac, przekształciło się w EC1.
EC1 w Łodzi
fot.: pracownicy EC1 w Łodzi — Miasto Kultury © Europa Nostra
Projekt architektoniczny rewitalizacji łódzkiej elektrociepłowni przygotowały pracownie Home of Houses z Poznania oraz Biuro Realizacji Inwestycji "Fronton" i firma Mirosław Wiśniewski Urbanistyka i Architektura z Łodzi. W efekcie ich prac, w odnowionych wnętrzach starej elektrociepłowni znalazły się planetarium, Centrum Nauki i Techniki z interaktywną wystawą „Przetwarzanie Energii, Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej oraz przestrzeni edukacyjnej "Ulica Żywiołów”. Główna rola przypadła zrealizowanemu w ostatniej kolejności Narodowemu Centrum Kultury Filmowej.
EC1 w Łodzi
fot.: pracownicy EC1 w Łodzi — Miasto Kultury © Europa Nostra
Wszystko to zmieściło się na niemal 18 i pół tysiącach metrów kwadratowych powierzchni, z czego ponad 11 tysięcy metrów kwadratowych było przestrzenią rewitalizowaną. W ramach budowy pod nadzorem konserwatorskim prowadzone były nie tylko remonty i modernizacje zabytkowych budynków, ale także odnowa historycznego układu ulic oraz gęstości zabudowy.
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego z nagrodą Europa Nostra 2025 — Lusławice 2023
fot.: K. Schubert, Małopolski Instytut Kultury © CC BY-SA 4.0 | Europa Nostra
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego – klasyk z nagrodą
Drugą z nagród Europa Nostra, przyznanych polskim inicjatywom, otrzymały Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego!
Od ponad dwóch dekad Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego zapraszają mieszkańców i turystów do odkrywania miejsc dziedzictwa kulturowego z nowej perspektywy. Dzięki autorskim programom tematycznym, filmom, badaniom i platformie cyfrowej to popularne w całym regionie i poza nim wydarzenie co roku poszerza wiedzę tysięcy uczestników na temat bogatego dziedzictwa Małopolski.
— brzmiało uzasadnienie przyznania nagrody, odczytane przez prof. Jacka Purchlę.
Pierwsza edycja Małpoolskich Dni dziedzictwa Kulturowego miała miejsce już w 1999 roku — od tego czasu, co roku w maju odbywają się oprowadzania i spacery, warsztaty dla dziedzii dorosłych czy wykłady, wystawy i wydarzenia artystyczne, skupione wokół małopolskiego dziedzictwa. Obiekty prezentowane w ramach wydarzeń to zarówno znane wszystkim "ikony", jak i mniej rozpoznawalne zabytki.
Każda edycja Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego ma inny temat przewodni, który daje przestrzeń do interpretacji lokalnych historii, odkrywania zapomnianych kontekstów historycznycn, tworzenia programów zwiedzania dostosowanych do różnych grup odbiorców [...].
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego w Czchowie, 2019
fot.: K. Schubert, Małopolski Instytut Kultury © CC BY-SA 4.0 | Europa Nostra
Nagrody przyznane, czas na galę
Komisja selekcyjna oceniła 251 zgłoszeń, przyznając łącznie 30 nagród w kategoriach Konserwacja i adaptacja, Badania, Edukacja, szkolenia i umiejętności, Zaangażowanie obywatelskie i podnoszenie świadomości, a także Mistrzowie dziedzictwa.
Nagrody Dziedzictwa Europejskiego / Nagrody Europa Nostra dają nam możliwość uznania tego, jak dziedzictwo kulturowe jest głęboko cenione w Europie. Tegoroczni zwycięzcy ucieleśniają ciągłe wysiłki podejmowane na rzrecz ochrony i promowania naszego bogatego dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Gratulujemy zwycięzcom ich wybitnych osiągnięć i cennego wkładu.
— mówił Glenn Micallef, europejski komisarz do spraw sprawiedliwości międzyopokoleniowej, młodzieży, kultury i sportu.
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego w Krakowie, 2024
fot.: D. Ścigalski, Małopolski Instytut Kultury © CC BY-SA 4.0 | Europa Nostra
Serdecznie gratuluję tegorocznym [zdobywcom — red.] Europejskich Nagród Dziedzictwea Europejskiego / Nagród Europa Nostra zasłużonego uznania. Te inspirujące inicjatywy pokazują, jak dziedzictwo kulturowe może być potężną siłą pozytywhnych zmian w Europie — wzmacniając społęczności, wspierając dobrostan, napędzając kreatywność i przyczyniając się do osiągania odporności gospodarczej. Dziedzictwo kulturowe łączy ludzi ponad pokoleniami i granicami. Zbliża do siebie obywetli Europy, zjednoczonych w naszej bogatej różnorodności. Wnosi piękno i znaczenie do naszego codziennego życia i pokazuje, w jaki sposób może pomóc w kształtowaniu bardziej zrównoważonej i sprzyjającej włączeniu społecznemu przyszłości.
— podkreśla Cecilia Bartoli, światowej sławy mezzosopranistka i Prezydentka Europa Nostra
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego w Krakowie, 2023
fot.: L. Jaworska, Małopolski Instytut Kultury © CC BY SA 4.0 | Europa Nostra
Zwycięzcy zostaną uhonorowani podczas podczas ceremonii wręczenia Nagród Dziedzictwa Europejskiego 2025 13 października, która odbędzie się w budynku Flagey w Brukseli. Oprócz wyłonienia laureatów Grand Prix, wręczona zostanie również nagroda publiczności — na wybranych zwycięzców głosować można do 12 września poprzez stronę Europa Nostra. Zdobywcy Public Choice Award 2025 otrzymają nagrodę o wysokości 10 tysięcy euro. Można myśleć również o przyszłorocznej edycji — zgłoszenia przyjmowane są poprzez formularz zgłoszeniowy do Nagrody Europa Nostra 2026.
