Piramida w Tiranie,
projekt: MVRDV
Piramida w Tiranie, jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków w stolicy Albanii, przeszła transformację według projektu holenderskiego studia MVRDV. Zbudowany w latach 80. XX wieku obiekt, początkowo związany z dziedzictwem komunistycznym, został przekształcony w nowoczesne centrum kulturalne.
Piramida w Tiranie – widok na obiekt z lotu ptaka
fot. Ossip van Duivenbode © MVRDV
historia zmieniającego się obiektu
Otwarta pod koniec 1988 roku piramida pierwotnie pełniła funkcję muzeum poświęconego Enverowi Hodży, wieloletniemu przywódcy Albanii i sekretarzowi Albańskiej Partii Pracy. Autorami projektu byli Pranvera Hodża, córka dyktatora, oraz jej mąż Klement Kolaneci, współpracujący z architektami Pirro Vaso i Vladimirem Bregu. Po upadku reżimu komunistycznego w 1991 roku obiekt przeszedł liczne zmiany funkcjonalne. Służył jako centrum konferencyjne, a w latach 90. mieścił m.in. dyskotekę. W czasie wojny w Kosowie w 1999 roku piramida została tymczasowo zajęta przez NATO i organizacje humanitarne. W kolejnych latach jednak budynek stopniowo popadał w zapomnienie, a jego stan techniczny ulegał pogorszeniu. Mimo zaniedbania piramida stała się miejscem spotkań dla mieszkańców Tirany. Charakterystyczne nachylone ściany budynku były wykorzystywane jako miejsce wspinaczki i odpoczynku, co uczyniło obiekt istotnym elementem przestrzeni miejskiej.
Piramida w Tiranie – widok na kolorowe moduły z lotu ptaka
fot. Ossip van Duivenbode © MVRDV
symbol zwycięstwa nad dyktaturą
W 2018 roku władze miasta ogłosiły konkurs na rewitalizację budynku i jego adaptację do nowych funkcji. Realizacja projektu była możliwa dzięki wsparciu Albańsko-Amerykańskiej Fundacji Rozwoju (AADF) oraz władz miasta Tirana. Dla wielu Albańczyków Piramida jest symbolem triumfu nad dawnym reżimem. Projekt MVRDV zakładał jej przekształcenie w otwarte centrum kultury, które integruje historyczną strukturę z nowoczesnymi rozwiązaniami przestrzennymi. Dzięki tej inicjatywie budynek zyskał szansę na nowe życie jako przestrzeń sprzyjająca edukacji, kreatywności i rozwojowi społeczności.
Piramida w Tiranie – na nachylonych ścianach budynku umieszczono schody i kolorowe moduły
fot. Ossip van Duivenbode © MVRDV
przekształcenie brutalistycznej ikony
w przestrzeń społeczna
Architekci, bazując na wieloletnich doświadczeniach mieszkańców Tirany, zaprojektowali elewacje w taki sposób, aby umożliwić ich bezpieczne użytkowanie. Betonowa struktura piramidy została przekształcona w formę, która współgra z otaczającym parkiem. Nachylone belki, wcześniej wykorzystywane nieformalnie do wspinaczki, zostały zastąpione kaskadowymi schodami, umożliwiającymi wejście na szczyt budynku – symboliczne „przejście” przez dawny pomnik reżimu. Po stronie zachodniej zamontowano windę, która zapewnia dostęp do najwyższego poziomu osobom o ograniczonej mobilności. Budynek jest dostępny z różnych stron – wejścia znajdują się na poziomie gruntu. Na dachu umieszczono taras widokowy, który oferuje panoramiczny widok na miasto. Co więcej, na zewnętrznych ścianach oraz wewnątrz piramidy, zamontowano wielokolorowe moduły przypominające pudełka, które pełnią różne funkcje.
Piramida w Tiranie – widok bryły obiektu
fot. Ossip van Duivenbode © MVRDV
Pierwszy raz, gdy zobaczyłem młodzież wchodzącą na Piramidę, poczułem głęboki symbolizm tej chwili oraz niesamowity optymizm. W czasach, gdy budynek był najbardziej kosztowną inwestycją państwa komunistycznego, naród albański żył w biedzie. Nasza transformacja usunęła symbole dyktatury, ale zachowaliśmy detale, które przypominają o ciemnej przeszłości obiektu. Teraz Piramida stała się pomnikiem ludzi i ich zdolności do pokonywania trudności
– mówi Winy Maas, współzałożyciel MVRDV.
Piramida w Tiranie – schemat rozmieszczenia schodów
© MVRDV
kolorowe moduły
o różnorodnych funkcjach
Część z kolorowych modułów zajmuje instytucja non-profit TUMO Tirana, oferująca młodzieży w wieku 12–18 lat darmowe zajęcia z programowania, robotyki, animacji, muzyki i filmu. TUMO, które powstało w Armenii w 2011 roku, działa obecnie w całej Europie, dostarczając edukację, która przeciwdziała zjawisku „drenażu mózgów” w gospodarkach takich jak albańska. Pozostałe moduły są dostępne dla publiczności i pełnią funkcje komercyjne – mieszczą kawiarnie, restauracje, biura, studia i przestrzenie wystawiennicze, wspierając lokalną przedsiębiorczość i kulturę.
Piramida w Tiranie – schody stanowią symboliczne „przejście” po dawnym pomniku władzy dyktatora
fot. Ossip van Duivenbode © MVRDV
zrównoważone podejście do rewitalizacji
Projekt rewitalizacji Piramidy w Tiranie autorstwa MVRDV pokazuje, jak skutecznie przekształcać historyczne obiekty brutalistyczne w przestrzenie dostosowane do współczesnych potrzeb. Przy zachowaniu oryginalnej konstrukcji betonowej i zastosowaniu zasad gospodarki cyrkularnej, zminimalizowano wykorzystanie nowych zasobów, jednocześnie unikając generowania zbędnych odpadów. Nowo dodane moduły zostały zaprojektowane z myślą o efektywności energetycznej – wymagają jedynie minimalnego ogrzewania i chłodzenia, co znacznie redukuje ich wpływ na środowisko. Projekt przyczynia się również do rozwoju społecznego, oferując przestrzenie edukacyjne, które wspierają rozwój umiejętności i kreatywność kolejnych pokoleń.
Piramida w Tiranie – przekrój obiektu
© MVRDV
Transformacja Piramidy w Tiranie to przykład przemyślanego podejścia do rewitalizacji, w którym przeszłość architektoniczna jest w harmonijny sposób włączana w nowoczesne funkcje. Dzięki temu powstała otwarta, elastyczna i przygotowana na przyszłe wyzwania przestrzeń.
Oprac.: Anastazja Dżupina
Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości pracowni MVRDV.
