Zapraszamy na finał konkursu ZAMIESZKANIE oraz DEBATĘ pokonkursową na targach BUDMA 2025
Zapraszamy na finał konkursu ZAMIESZKANIE oraz DEBATĘ pokonkursową na targach BUDMA 2025
START o 13!
DZISIAJ o 13.00
TRWA LIVE!
AFTERPARTY!
expand
Zostań użytkownikiem portalu A&B i odbierz prezenty!
Zarejestruj się w portalu A&B i odbierz prezenty
maximize

Gdy astronomiczna tożsamość miasta zyskuje swoje miejsce na mapie – projekt Planetarium w Szczecinku

27 stycznia '25
w skrócie
  1. Planetarium w Szczecinku powstanie na wzgórzu wodociągowym, zlokalizowanym we wschodniej części miasta.
  2. Projekt planetarium przygotowała warszawska pracownia Mijo, która zaproponowała dynamiczną formę budynku inspirowaną orbitami planetarnymi.
  3. Pomysł budowy obserwatorium w Szczecinku zainicjowano w 2001 roku, jednak wcześniejsze próby realizacji nie doszły do skutku z powodu wysokich kosztów.
  4. Adam Giedrys, krawiec-astronom, zapoczątkował astronomiczne tradycje miasta, budując pierwszą kopułę obserwacyjną w 1958 roku na dachu swojej kamienicy.
  5. Realizacja projektu planetarium wymaga ścisłej współpracy z konserwatorami, ze względu na ochronę wieży ciśnień i pobliskiego Cmentarza Żołnierzy Napoleońskich.
  6. Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu A&B

Czy trzeba skończyć uniwersytet, by zostać symbolem dziedziny naukowej? Adam Giedrys pokazał, że niekoniecznie — choć z wykształcenia był krawcem, to pojawiał się na konferencjach międzynarodowych, do swojego miasta sprowadził fragment księżyca, a jego astronomiczne dziedzictwo inspiruje kolejne pokolenia szczecinczan. Po latach starań, w Szczecinku wreszcie wybudują planetarium z prawdziwego zdarzenia. Za projekt budynku, który swoją formą przypomina pierścienie planetarne odpowiada warszawska pracownia Mijo. 

Pomysł budowy obserwatorium astronomicznego w Szczecinku nie jest nowy. Pierwsze plany wzniesienia takiego obiektu przedstawiło jeszcze w 2001 roku Szczecineckie Stowarzyszenie Miłośników Astronomii, które zaproponowało obiekt wyposażony w dwie sale astronomiczne — jedną służącą do obserwacji słońca, oraz drugą przeznaczoną do podglądania nocnego nieba. Pomiędzy nimi miała znaleźć się nakryta kopułą przestrzeń, na której sklepieniu odwzorowano by gwiezdne konstelacje.

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

Projekt umarł śmiercią naturalną, a kolejne podejście do budowy obiektu związanego z astronomią miało miejsce w 2016 roku, kiedy powstała koncepcja adaptacji zabytkowej wieży ciśnień na górce wodociągowej w centrum miasta. Projekt architektoniczny, zakładający budowę obserwatorium astronomicznego na jej szczycie, oraz dobudowy dodatkowej kubatury u jej stóp, opracowało biuro Studium z Warszawy. Po raz kolejny do realizacji planów nie doszło ze względu na wysoki koszt budowy. Wygląda jednak na to, że tym razem będzie inaczej, bowiem miasto Szczecinek zaprezentowało projekt nowego Planetarium, na które już teraz wydzielono odpowiednie środki.

Planetarium ma powstać na terenie tak zwanego wzgórza wodociągowego, czyli wzniesienia ulokowanego we wschodniej części miejscowości, tuż poza granicami starego miasta. Górka wodociągowa to teren zielony, na którym obecnie znajdują się dwa obiekty zabytkowe — wieża ciśnień z 1912 roku oraz cmentarz francuski, będący pozostałością po wojnach napoleońskich.

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

planetarium w Szczecinku

Projekt nowego kompleksu stworzyła warszawska pracownia Mijo, wedle której koncepcji powstało między innymi Transgraniczne Centrum Informacji Turystycznej w Cieszynie. Stołeczny zespół zaproponował dla Szczecinka obiekt, który swoją dynamiczną formą przestrzenną ma wpisywać się w ukształtowanie terenu. Na przedstawionych wizualizacjach kompozycja składa się z dwóch zasadniczych elementów. W części zachodniej założenia ma znaleźć się główny budynek planetarium o podstawie zbliżonej kształtem do prostokąta i bryle pochylonej w kierunku południowym. W strukturę wpisany zostanie elipsoidalny mur, który swoim kształtem przypominać ma orbitę, pierścień planetarny lub pas Kuipera — w jego południowej części, przed przeszkloną elewacją budynku planetarium wytworzy się niewielki plac, odgrodzony od reszty kompleksu. Na zielonym dachu założenia znajdzie się kopuła planetarium, dwa okrągłe świetliki oraz obserwatorium astronomiczne.

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

gwiezdny spacer

Drugim elementem kompleksu, ulokowanym w jego wschodniej części, będzie plac otoczony — ponownie — elipsoidalnym murem. Wyniesienie powstałe po jego wschodniej stronie pełnić ma funkcję tarasu widokowego. Plac przylegać będzie do naroża budynku głównego, zostanie również przedzielony pieszym ciągiem komunikacyjnym, który połączy ulicę Wodociągową z Rondem Kardynała Ignacego Jeża. Zielony charakter dzisiejszego wzgórza pozostanie zasadniczo taki sam — całość założenia zostanie otoczona roślinnością poprzecinaną ścieżkami spacerowymi. 

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

kosmiczne atrakcje

Choć Plan Funkcjonalno-Użytkowy wciąż powstaje, to jak informuje Miasto Szczecinek w mediach społecznościowych, już teraz wiadomo, jakie atrakcje będą czekać na zwiedzających w nowopowstałym obiekcie. Rdzeniem nowego kompleksu w Szczecinku ma być planetarium z obserwatorium astronomicznym. W głównym budynku towarzyszyć im będą centrum edukacyjneinteraktywną wystawą, przestrzenie warsztatowe, kawiarnia oraz zaplecze niezbędne do funkcjonowania obiektu. Zadbano również o zagospodarowanie okolicznego terenu — wokół planetarium prowadzić będą ścieżki edukacyjne z tablicami informacyjnymi, a pomiędzy nimi znajdą się strefy relaksu i przestrzenie zielone. 

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

Adam Giedrys — krawiec-astronom

Pomysł budowy obserwatorium astronomicznego w Szczecinku nie wziął się znikąd. W 1946 roku w tym niewielkim mieście osiedlił się Adam Giedrys, z wykształcenia krawiec, z pasji — astronom. Zamiłowanie do obserwacji nocnego nieba narodziło się w nim prawdopodobnie w początku lat 50. XX, kiedy trafił do olsztyńskiego szpitala z gruźlicą nerek i przez osiem sekund znajdował się w stanie śmierci klinicznej. Jak później mawiał, to właśnie to przeżycie zainspirowało go do zgłębienia tajników astronomii.

Tato wspominał, że leżał na łóżku przy oknie i głównie patrzył w niebo albo czytał książki ze szpitalnej biblioteki. Były wśród nich pozycje poświęcone astronomii, która stała się jego pasją. I tak ojciec, jak później żartowaliśmy, zaczął bujać w obłokach.

— mówiła Polskiej Agencji Prasowej córka astronoma, prof. Stefania Giedrys-Kalemba

Pierwszą lunetę zmontował sobie sam, a z pomocą lokalnego środowiska już w 1958 roku na dachu kamienicy przy ul. Kościuszki 10, gdzie mieszkał, powstała specjalna kopuła obserwacyjna. Astronomiczna pasja Adama Giedrysa nie ograniczyła się do samotnych obserwacji podniebnych konstelacji. Szczecinecki astronom czynnie uczestniczył w życiu naukowym, organizował również seminaria oraz letnie obozy poświęcone astronomii. Jednym z jego najciekawszych osiągnięć była organizacja wystawy w 1971 roku, gdzie po raz pierwszy w Polsce zaprezentowano…skałę księżycową! Eksponat przysłała NASA, co w ówczesnym klimacie politycznym było wydarzeniem niesłychanym.

Adam Giedrys podczas rocznicy ślubu w Szczecinku

Adam Giedrys podczas rocznicy ślubu w Szczecinku

fot.: Jan Giedrys © CC BY-SA 3.0 | Wikimedia Commons

Adam Giedrys zmarł w grudniu 1997 roku, jednak jego spuścizna żyje w Szczecinku do dziś. O kontynuację działalności krawca-astronoma dba Szczecineckie Stowarzyszenie Naukowe AstrostRefa im. Adama Giedrysa, założone przez jego uczniów oraz córkę. Jego imieniem nazwano szkołęrondo, a przy ulicy Bohaterów Warszawy wystawiono mu pomnik.

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

konserwatorska łamigłówka

Realizacja projektu będzie wymagała ścisłej współpracy z konserwatorem, i to nie z jednego, a z dwóch powodów. Pierwszym z nich będzie szczecinecka wieża ciśnień, wznosząca się niegdyś na wysokość 36 metrów. Postawiona w 1912 roku murowana konstrukcja jest jednym z najbardziej charakterystycznych elementów panoramy zachodniopomorskiego miasta. W 1989 roku, w związku z uruchomieniem stacji uzdatniania wody w pobliskim Bugnie, wieżę wyłączono z użytku. W 2012 roku rozebrano wieńczący ją, ośmioboczny zbiornik na wodę, a następnie całość nakryto prowizorycznym, stożkowym dachem z drewna. Po dewastacji budowlą zainteresowała się Wojewódzka Zachodniopomorska Konserwatorka Zabytków, która jeszcze przed końcem tego samego roku zadecydowała o wpisaniu wieży do rejestru.

Panorama Starego Miasta w Szczecinku, po prawej stronie widoczna zabytkowa wieża ciśnień

Panorama Starego Miasta w Szczecinku, po prawej stronie widoczna zabytkowa wieża ciśnień

fot.: Vercyngetorix © CC BY-SA 3.0 pl | Wikimedia Commons

Samą wieżę prywatny inwestor, który był wówczas jej właścicielem, przekazał miastu, jednak znajdujący się dookoła niej teren prywatny pozostawił dla siebie. Były plany, aby wokół konstrukcji powstało Centrum Handlowe, zaś w wieży — obserwatorium astronomiczne. Żaden z pomysłów nie wypalił, a w listopadzie ubiegłego roku miasto odkupiło działki wokół zabytku, co pozwoliło na zagospodarowanie terenu w sposób bardziej kompleksowy. Wedle informacji udostępnionych przez inwestora wieża ma stać się punktem widokowym, co nastąpi w ostatnim, trzecim etapie inwestycji.

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

duchy przeszłości

Tuż obok działki, na której planowana jest budowa nowego obserwatorium, znajduje się Cmentarz Żołnierzy Napoleońskich, również objęty ochroną konserwatorską. To jednak niejedyna nekropolia ulokowana na terenie górki wodociągowej, nazywanej również wzgórzem św. Jerzego lub wzgórzem Stodół. Dawniej znajdował się tutaj cmentarz ewangelicki oraz żydowski kirkut z domem przedpogrzebowym, który w XIX wieku przekształcono w kaplicę ewangelicko-augsburską. Na ten moment nie wiadomo, jak i czy pochówki znajdujące się na planowanym do zabudowy terenie wpłyną na realizację projektu, jednak konsultacje z konserwatorem mogą okazać się niezbędne.

Projekt Planetarium w Szczecinku

Projekt Planetarium w Szczecinku

proj.: Mijo © UM Szczecinek

Kwota, którą miasto przeznaczyło na budowę nowego planetarium na ten moment nie jest astronomiczna — jak informuje portal Temat Szczecinecki, w budżecie na 2025 rok zagospodarowano ponad 28 milionów złotych, inwestycję wpisano również do Strategi Rozwoju Szczecinka na lata 2026-2032. Reszta potrzebnych środków pochodzić ma ze zintegrowanych Funduszy Terytorialnych. 

Przemysław Ciępka

Głos został już oddany

ZAMIESZKANIE - BUDMA 2025
PORTA BY ME – konkurs
Podkręć swoje pomysły
INSPIRACJE