Architektura
Architektura to słowo o starożytnym rodowodzie (łac. architector — buduję; gr. archi — naczelny, tekton — budowniczy). Oznacza naukę i sztukę projektowania i konstruowania budynków oraz innych form przestrzennych, a także kształtowania przestrzeni między nimi. Architektura stanowi tło dla życia ludzkiego, które toczy się między budynkami.
Według Witruwiusza — rzymskiego architekta żyjącego w pierwszym wieku przed naszą erą i autora słynnego traktatu „O architekturze ksiąg dziesięć”, podstawowe zasady projektowania i wznoszenia budowli powinny bazować na trzech wytycznych, takich jak: trwałość (firmitas), użyteczność (utilitas) i piękno (venustas).
geneza architektury
Historia architektury jest zarazem historią cywilizacji człowieka. Do dziś możemy zachwycać się elementami architektury starożytnych kultur — egipskiej, greckiej czy rzymskiej. Możemy też podziwiać dominujące w różnych wiekach style — architekturę gotycką, romańską, renesansową, barokową, klasycystyczną, eklektyczną, secesyjną, modernistyczną, ekspresjonistyczną, postmodernistyczną, high-tech, dekonstruktywistyczną czy futurystyczną. Niektórych zachwyci dziewiętnastowieczna szkoła chicagowska lub styl międzynarodowy rozwijający się w latach międzywojennych w Europie, a później też poza nią; innych zafascynuje dwudziestowieczny dekonstruktywizm lub minimalizm. Podróżując, możemy podziwiać architekturę różnych rejonów Polski, Europy i świata. Odkryjemy wówczas, że sztuka kształtowania przestrzeni, owego „życia między budynkami”, jest zróżnicowana i definiuje poszczególne obszary oraz ich mieszkańców.
architektura biurowa
Architektura różni się w zależności od swojej funkcji. Najbardziej dynamicznie rozwija się dziś w naszych miastach architektura biurowa, napędzana zyskiem prywatnych inwestorów. Proste w swych kształtach szklane domy, takie jak choćby nowa siedziba Orange w Lyonie autorstwa architektów z pracowni Hubert Godet i Hardel Le Bihan Architects czy też krakowski Park Club (proj.: MoonStudio), rywalizują tu z obiektami proekologicznymi, jak Zielona Willa (proj.: MVRDV) w holenderskim Sint-Michielsgestel czy meksykański Next Hydroponic Plant (proj.: CC Arquitectos).
architektura mieszkaniowa
Równie szybko rozwija się dziś architektura mieszkaniowa, osiągając w metropoliach zawrotne ceny za metr kwadratowy tak zwanej powierzchni użytkowej mieszkalnej (PUM). Największą popularnością cieszy się budownictwo wielorodzinne, takie jak choćby „Carbon hausing” (proj.: 2H+ Architekci) w Katowicach. Szczęśliwcy, którzy mają możliwość kupić mieszkanie w centrum miasta i dzięki temu uniknąć długich dojazdów w korkach z domu do pracy, mogą rozkoszować się wielkomiejskim życiem w którejś z nowoczesnych kamienic, jak na przykład „The Interlock” (proj.: Bureau de Change) w Londynie. Nadal modne są lofty, a marzenie o własnym domu pod miastem nie gaśnie. Domy jednorodzinne powstają jak grzyby po deszczu, zarówno na przedmieściach, jak i na obszarach wiejskich.
Życie poza miastem nieustannie kusi swą sielskością, dostarczając zarazem wielu trudności (długie dojazdy do pracy i szkoły, brak odpowiedniej infrastruktury na miejscu itp.). Niemniej bryły współczesnych domów potrafią zachwycić i wzbudzić zazdrość u przeciętnego posiadacza kilkudziesięciu metrów kwadratowych w wielkiej płycie. Powstający na obrzeżach Poznania Dom Skręcony (proj.: Banach Architekci), Dom w Lesie (proj.: 081 architekci) zlokalizowany w lubelskich Klementowicach czy Dom w Pieninach to tylko kilka przykładów świetnej architektury jednorodzinnej, która coraz częściej projektowana jest na terenie Polski. A zatem już nie tylko domy katalogowe zaprzątają umysły Polaków (choć tych nadal powstaje najwięcej), ale w wielu miejscowościach można też znaleźć nowoczesną architekturę mieszkaniową najwyższych lotów.
architektura obiektów publicznych
Bardzo ważnym sektorem jest architektura obiektów publicznych, których w ostatnich latach powstaje bardzo dużo w naszym kraju. Wiele z tych budynków zdobywa nagrody w konkursach organizowanych przez Stowarzyszenie Architektów Polskich czy prezydentów poszczególnych miast. Sfera publiczna naszych miast jest niezwykle ważna, ponieważ oddaje ducha naszej wspólnoty. Place, gmachy urzędów czy sądów, budynki szkół, przedszkoli i uczelni wyższych, bryły szpitali, muzeów i innych obiektów kultury — wszystko to świadczy o poziomie naszego życia społecznego.
W przestrzeni publicznej toczy się nasza codzienność, dlatego tak ważne jest, aby była to przestrzeń dobrze zorganizowana i estetycznie zaaranżowana. Przykłady wysokiej jakości architektury publicznej niezmiennie możemy czerpać z zagranicy. Takie obiekty jak Duńska Stacja Uzdatniania Wody w Hillerød (proj.: Henning Larsen) czy plac zabaw „Landscape for Play” w Centrum Sztuki Matadero w Madrycie (proj.: Aberrant Architecture) zachwycają i stanowią wzór do naśladowania. Trzeba jednak przyznać, że rodzime przykłady architektury publicznej, takie jak choćby Sąd Okręgowy w Siedlcach (proj.: HRA Architekci) powoli doganiają poziomem architekturę zachodnią.
architektura i kultura
W ostatniej dekadzie rozstrzygnięto w Polsce wiele konkursów architektonicznych na budynki publiczne. Ważnym sektorem są tu budynki dotyczące obszaru kultury służące zaspokajaniu intelektualnych potrzeb mieszkańców miast. Można tu wymienić muzea, galerie, filharmonie, opery, teatry, kina czy domy kultury. Spośród projektów wyłonionych w niedawno przeprowadzonych konkursach na uwagę zasługują, między innymi, Muzeum Książąt Lubomirskich autorstwa pracowni WXCA, Centrum Literatury i Języka „Planeta Lem” w Krakowie projektu pracowni JEMS Architekci oraz Płocka Galeria Sztuki autorstwa biura Proarchitektura.
architektura rekreacji, relaksu i rozrywki
W życiu mieszkańców miast ważną rolę odgrywają też miejsca zapewniające im rozrywkę, relaks i rekreację, czyli wszelkie przestrzenie czasu wolnego. Obiekty te nie tylko odgrywają w mieście rolę wypełnienia wolnego czasu, ale stają się też ważnym elementem integrującym społeczność. Trzeba też pamiętać, że poza tworzeniem scenerii kontaktów międzyludzkich, wypoczynek jest także panaceum na wszelkiego rodzaju choroby cywilizacyjne, przeciążenia sensoryczne czy stres. Wśród polskich realizacji w dziedzinie architektury rekreacji ciekawą propozycją jest Wodny Park Tychy (proj.: Schick Architekci, TKHolding), który znalazł się na krótkiej liście budynków nominowanych do nagrody w kategorii „Budynki ukończone: produkcja energii i recykling” w tegorocznej edycji World Architecture Festival. Z zagranicznych realizacji warto natomiast wymienić „Moon club” w Pradze (proj.: Formafatal, Machar&Teichman) czy podwodną restaurację „Under” (proj.: Snøhetta) w norweskim Lindesnes.
architektura obiektów sportowych i architektura handlowa — tło dla spotkań ludzi
Wśród architektury stanowiącej tło dla spotkań ludzi istotną rolę odrywa też architektura obiektów sportowych oraz handlowych. Te pierwsze mają obecnie charakter wielofunkcyjny. Największe z nich, takie jak stadiony czy hale sportowo-widowiskowe, gromadzą nie tylko sportowców i kibiców — często odbywają się w ich przestrzeniach także koncerty czy też inne imprezy masowe, dlatego tak ważne w procesie ich projektowania jest myślenie o akustyce. Ciekawym obiektem sportowym jest centrum WIN4 (proj.: EM2N) znajdujące się w szwajcarskim Winterthur. Na uwagę zasługuje również Centrum Sportów Wodnych i Lodowych (proj.: Restudio Jacaszek Architekci) nad jeziorem Ukiel w Olsztynie.
Z kolei architektura handlowa obejmuje centra handlowe, butiki, sklepy oraz showroomy, czyli przestrzenie, w których prowadzone są sprzedaż oraz usługi. W związku z tym, że obecnie nie mają one już jedynie zaspokajać popytu, lecz także go generować, muszą być wizualnie atrakcyjne, a przy tym wzbudzać pozytywne emocje. Dlatego też ich projektowanie i urządzanie wymaga dziś wręcz talentu scenograficznego. Ciekawe przestrzenie generują z pewnością Hala Targowa w Malmö (proj.: Wingårdh) czy salon optyczny Okio (proj.: Taller KEN) w Gwatemali. Z polskich przykładów warto wymienić krakowską galerię handlową Serenada (proj.: WIZJA, Atelier.com Studio Architektoniczne), inspirowaną zachowanymi w Krakowie fortyfikacjami.
architektura edukacji i architektura sakralna
Dla wspólnoty miejskiej ważne są także architektura edukacyjna i sakralna. W tej pierwszej niezwykle istotne jest, aby wnętrza szkolne, przedszkolne czy uczelniane były przyjazne dla użytkowników i tworzyły atmosferę sprzyjającą procesowi nauki. Do niezwykle inspirujących światowych przykładów obiektów edukacyjnych można zaliczyć kompleks „Dziecięca wioska” (proj.: COBE) w Kopenhadze czy „latające przedszkole” w Pekinie (proj.: MAD). Z polskich projektów warto wspomnieć o przedszkolu w Żorach (proj.: TOPROJEKT) czy konkursowej koncepcji pawilonu naukowo-dydaktycznego dla Uniwersytetu Warszawskiego (proj.: 22architekci).
Jeśli chodzi o architekturę sakralną, to towarzyszy ona ludzkości niemalże od zarania dziejów. Dziś, zwłaszcza w świecie zlaicyzowanej Europy, poza funkcją stricte religijną odgrywa też rolę przestrzeni refleksji i ciszy — tak potrzebnej w naszym zabieganym i hałaśliwym świecie. Świątynie są landmarkami — punktami orientacyjnymi w przestrzeni miast i metropolii. Wśród tych najpiękniejszych można wymienić libański kościół św. Szarbela Makhloufa w Zakricie (proj.: BLANKPAGE Architects), luterański kościół w norweskim Våler czy polski klasztor Sióstr Franciszkanek Szpitalnych w Dobrzeniu Wielkim (proj.: PORT).
rewitalizacja architektoniczna, adaptacja i renowacja
Ważnym obszarem w architekturze jest też zagadnienie adaptacji i renowacji zniszczonych budynków, a także rewitalizacji całych podupadłych kwartałów miasta. Jest to trudny i wymagający proces, ponieważ aby tchnąć nowego ducha w dany budynek czy całą dzielnicę, należy uszanować jej wcześniejszy charakter i wziąć pod uwagę istniejący kontekst. Do udanych przykładów rewitalizacji architektonicznej należy zaliczyć przebudowę bulwarów nad Wełtawą w Pradze (proj.: petrjanda/brainwork) czy adaptację wrocławskiej poczekalni tramwajowej na pawilon InfoWuWa (proj.: arch-it).
kto może tworzyć architekturę?
Tytuł architekta otrzymuje osoba wykształcona w dziedzinie architektury i mająca uprawnienia do wykonywania projektów budynków. W Polsce architektów kształcą Wydziały Architektury, zlokalizowane zazwyczaj na Politechnikach: Warszawskiej, Krakowskiej, Śląskiej, Poznańskiej, Wrocławskiej, Rzeszowskiej, Lubelskiej, Białostockiej, Łódzkiej, Gdańskiej, Świętokrzyskiej i Opolskiej, a także na uczelniach prywatnych, takich jak Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach czy Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie. Polscy architekci mają obowiązek przynależności do odpowiedniego okręgu Izby Architektów Rzeczpospolitej Polskiej — samorządu zawodowego architektów; mogą też być zrzeszeni w Stowarzyszeniu Architektów Polskich.
