Muzeum Galusta Gulbenkiana,
projekt: Kengo Kuma & Associates
Centrum Sztuki Nowoczesnej (z port. Centro de Arte Moderna, w skrócie CAM) Gulbenkian znajduje się w Lizbonie, na terenie Fundacji Gulbenkiana – multidyscyplinarnym kampusie łączącym modernistyczne budynki z lat 60. XX wieku z 7-hektarowym lasem miejskim. Teren ten stanowi dziedzictwo Calouste'a Gulbenkiana (1869–1955), kolekcjonera i filantropa, którego pasja do sztuki i nauki ukształtowała to miejsce. Od 1983 roku CAM gromadzi i prezentuje jedną z kluczowych kolekcji portugalskiej sztuki nowoczesnej i współczesnej, udostępniając ją publiczności oraz badaczom. Pracownia Kengo Kuma & Associates podjęła się modernizacji tego obiektu, opierając projekt na pierwotnej koncepcji brytyjskiego architekta Sir Lesliego Martina. Prace rozpoczęto w 2019 roku, a po pięciu latach renowacji – we wrześniu 2024 roku – centrum oficjalnie otwarto dla zwiedzających. Modernizacja dostosowała budynek do współczesnych wymogów funkcjonalnych i technologicznych, zachowując jego historyczny charakter.
Muzeum Galusta Gulbenkiana w Lizbonie — widok na bryłę
Fot. Fernando Guerra © Kengo Kuma & Associates
engawa: japońska inspiracja
w sercu portugalskiego muzeum
Zespół Kengo Kumy przebudował Muzeum Gulbenkiana, integrując je z otaczającą przestrzenią zieloną. W ramach modernizacji dodano engawę – zadaszoną przesztreń inspirowaną japońską architekturą tradycyjną. W Japonii engawa pełni funkcję strefy pośredniej, która łączy wnętrze budynku z zewnętrznym krajobrazem. W tym muzeum rozwiązanie to umożliwia odwiedzającym doświadczenie płynnego połączenia architektury z otoczeniem oraz ułatwia dostęp do natury. Konstrukcja współgra z ogrodami Fundacji Gulbenkian, odzwierciedlając podejście Kengo Kumy, który kładzie nacisk na architekturę skoncentrowaną na człowieku i harmonii z otoczeniem.
Muzeum Galusta Gulbenkiana w Lizbonie — przekrój poprzeczny wklęsłego zadaszenia łukowego
© Kengo Kuma & Associates
„baldachim” z ręcznie wykonanych płytek
Architekci stworzyli 100-metrowe wklęsłe zadaszenie łukowe, pokryte białymi, ręcznie wykonanymi portugalskimi płytkami. Konstrukcja rozciąga się nad budynkiem, a jej spodnia część, wykończona drewnem jesionowym, tworzy osłoniętą przestrzeń dla odwiedzających. Dach nie tylko chroni przed warunkami pogodowymi, ale także oferuje miejsce do spotkań na świeżym powietrzu. Zastosowane materiały nawiązują do tradycji rzemiosła Portugalii i Japonii, podkreślając znaczenie lokalnego dziedzictwa i związku z naturą w obu kulturach.
Muzeum Galusta Gulbenkiana w Lizbonie — wklęsłe zadaszenie łukowe pokryto białymi, ręcznie wykonanymi płytkami
Fot. Pedro Cardigo © Kengo Kuma & Associates
Wraz z dodaniem dachu, podczas modernizacji istniejącego muzeum, chcieliśmy podkreślić pierwotne piękno budynku, eksponując jego strukturę poprzez minimalną ingerencję, a jednocześnie tworząc płynne linie wzroku na ogrody z każdej strony
— podkreślają architekci.
Muzeum Galusta Gulbenkiana w Lizbonie — przekrój poprzeczny budynku
Fot. Fernando Guerra © Kengo Kuma & Associates
nowa galeria pod engawą:
więcej miejsca na sztukę Gulbenkiana
Projektanci dodali także nową galerię na drugim poziomie podziemnym, zlokalizowaną bezpośrednio pod engawą. Rozwiązanie to zwiększyło powierzchnię ekspozycyjną, umożliwiając prezentację obszernej kolekcji sztuki Gulbenkiana oraz ułatwiając nawiązanie współpracy z artystami.
Muzeum Galusta Gulbenkiana w Lizbonie — widok na nową galerię pod engawą
Fot. Fernando Guerra © Kengo Kuma & Associates
ogród Vladimira Djurovica:
miejski las na trasie do muzeum
Nowe wejście do muzeum prowadzi przez ogrody, które łączą budynek z otoczeniem, tworząc miejski las z różnorodnymi gatunkami roślin. Za projekt krajobrazu odpowiada Vladimir Djurovic, który opracował koncepcję zielonej przestrzeni. Gęsta i zróżnicowana roślinność wyznacza trasę spacerową, stopniowo odsłaniając kolejne elementy: polany, łąki, mniejsze przestrzenie ogrodowe oraz zbiorniki wodne. Ogród, zaprojektowany z precyzją i uwzględnieniem detali, z czasem będzie się rozwijał, stając się integralną częścią krajobrazu i dopełniając architektoniczną wizję muzeum.
Muzeum Galusta Gulbenkiana w Lizbonie — biuro Kengo Kuma & Associates zintegrowało obiekt z otaczającą zielenią
Fot. Fernando Guerra © Kengo Kuma & Associates
dlaczego modernizacja CAM to przełomowy projekt
Kengo Kumy w Portugalii?
Modernizacja Centrum Sztuki Nowoczesnej Gulbenkian w Lizbonie stanowi pierwszą realizację Kengo Kumy w Portugalii. Obiekt integruje sztukę, architekturę i krajobraz w spójnej przestrzeni, wyróżniając się na tle innych instytucji kulturalnych. Połączenie tych elementów może wyznaczać kierunek dla przyszłych projektów muzealnych, inspirując nowe podejścia do projektowania przestrzeni publicznych.
Muzeum Galusta Gulbenkiana w Lizbonie — widok na bryłę instytucji
Fot. Tugce Ari © Kengo Kuma & Associates
co zobaczymy w kolekcji muzeum?
Centrum Sztuki Nowoczesnej Gulbenkian prezentuje kolekcję liczącą blisko 12 tysięcy dzieł, dostępną dla publiczności. Zbiór obejmuje obrazy, rzeźby, instalacje, rysunki, grafiki, fotografie i filmy. Wśród artystów znajdują się portugalscy twórcy, tacy jak Helena Almeida, Paula Rego czy Maria Helena Vieira da Silva, a także międzynarodowi przedstawiciele sztuki, m.in. Robert Delaunay, David Hockney i Bridget Riley. Dzięki modernizacji muzeum zyskało przestrzeń do eksponowania tych prac, wspierając jednocześnie dialog między sztuką lokalną a globalną.
Oprac.: Anastazja Dżupina
Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości pracowni Kengo Kuma & Associates.
