Mauzoleum Thomasa Sankary,
projekt: Kéré Architecture
W Ouagadougou, stolicy Burkina Faso, uroczyście otwarto Mauzoleum Thomasa Sankary – wyjątkowe miejsce pamięci zaprojektowane przez pracownię Kéré Architecture. Monument ten upamiętnia Thomasa Sankarę, byłego prezydenta kraju, wraz z jego dwunastoma najbliższymi współpracownikami, którzy zginęli wraz z nim w wyniku zamachu stanu 15 października 1987 roku. Ten architektoniczny projekt to nie tylko forma upamiętnienia postaci historycznej – to także głęboko przemyślana struktura symboliczna, społeczna i środowiskowa. Warto przyjrzeć się bliżej, jak architektura potrafi nie tylko opowiadać historię, ale także wyznaczać kierunek przyszłości.
Mauzoleum Thomasa Sankary w Ouagadougou
© Kéré Architecture
Sankara – pamięć, która domaga się przestrzeni
Thomas Sankara był politykiem, który przekształcił Górną Woltę w Burkina Faso – kraj prawych ludzi. W ciągu zaledwie czterech lat swojej prezydentury zdążył zainicjować głębokie reformy społeczne, gospodarcze i ekologiczne. Opowiadał się za suwerennością państwową, emancypacją kobiet, walką z analfabetyzmem i ochroną środowiska naturalnego. Choć jego życie zostało brutalnie przerwane, jego dziedzictwo nadal rezonuje wśród kolejnych pokoleń. Mauzoleum, które dziś wznosi się w miejscu jego śmierci, jest materialną odpowiedzią na potrzebę trwałej obecności jego idei w przestrzeni publicznej.
Mauzoleum Thomasa Sankary w Ouagadougou
© Kéré Architecture
architektoniczny rytuał światła i cienia
Serce mauzoleum stanowi kompozycja trzynastu grobów ułożonych koncentrycznie wokół centralnego punktu budynku – jednego dla Sankary i dwunastu dla jego towarzyszy. Każdy z nich znajduje się pod indywidualnym świetlikiem. O każdej godzinie dnia naturalne światło słoneczne oświetla kolejny grób, wprowadzając odwiedzających w symboliczny rytuał przejścia, refleksji i skupienia. Ta nieustannie zmieniająca się iluminacja nadaje przestrzeni dynamikę i porządek, który podporządkowany jest nie zegarowi, lecz rytmowi natury.
Wnętrze z widokiem na świetliki nad grobami
© Kéré Architecture
Symboliczne znaczenie światła wzmacniają trzynaście słupów zwężających się ku górze, które otaczają groby. Nie tworzą one klasycznej przestrzeni zamkniętej – przeciwnie, każda z nich otwiera się pustką. To celowy zabieg, który przypomina o nieobecności poległych i pustce, jaką pozostawili w życiu wspólnoty. Architektura działa tu poprzez brak – poprzez wycięcie w materii, które uwrażliwia odwiedzającego na stratę, a jednocześnie na obecność pamięci.
Mauzoleum Thomasa Sankary w Ouagadougou – wizualizacja
© Kéré Architecture
budulec z ziemi, idea z ludu
Budowa mauzoleum opiera się na wykorzystaniu materiałów lokalnych: laterytu oraz cegieł glinianych, ręcznie formowanych z gliny pozyskiwanej w pobliskich regionach. Wybór ten nie wynika wyłącznie z dostępności surowca – jest świadomym nawiązaniem do filozofii samego Sankary, który promował niezależność gospodarczą, wykorzystanie lokalnych zasobów i technik. Budownictwo ziemne, jako część tożsamości architektonicznej Burkina Faso, zostaje tu przywrócone jako nowoczesne i przyszłościowe.
W proces budowy zaangażowano lokalne społeczności. Nie był to tylko gest partycypacji, ale pełnoprawne współuczestnictwo w tworzeniu nowego miejsca pamięci. Dzięki temu mauzoleum nie funkcjonuje jako zamknięty monument, lecz jako żywa przestrzeń współdzielona, zakorzeniona społecznie i kulturowo.
Prace budowlane nad powstaniem mauzoleum Thomasa Sankary w Ouagadougou
© Kéré Architecture
klimatyczna odpowiedź architektoniczna
Dominującym elementem budowli jest ogromna kopuła o średnicy 34 metrów, która przykrywa przestrzeń pamięci i jednocześnie zapewnia komfort termiczny. Zorientowana względem dominujących wiatrów wschodnio-zachodnich, wyposażona w otwierane żaluzje i masywną strukturę ziemną, umożliwia pasywną wentylację budynku. Nie stosuje się tu systemów mechanicznych – to architektura, która współpracuje z klimatem, zamiast go zwalczać. Dzięki temu przestrzeń wewnętrzna pozostaje chłodna i przewiewna, a jednocześnie zachowuje swoją monumentalną skalę i podniosły charakter. Jest to jeden z przykładów nowoczesnego podejścia do projektowania w kontekście Afryki Subsaharyjskiej – odpowiedzialnego środowiskowo, technologicznie zaawansowanego, ale głęboko zakorzenionego w lokalnej tradycji.
Mauzoleum Thomasa Sankary w Ouagadougou
© Kéré Architecture
przestrzeń wielowarstwowa
– od mauzoleum do parku pamięci
Mauzoleum stanowi zaledwie pierwszy etap znacznie szerszej inicjatywy: Parku Pamięci Thomasa Sankary, zaprojektowanego również przez Kéré Architecture. Na powierzchni 14 hektarów powstanie kompleks, który obejmie nie tylko przestrzenie memorialne, lecz także funkcje publiczne – amfiteatr, centrum edukacyjne, restauracje, sklepy oraz obiekty konferencyjne. Centralnym punktem parku będzie 100-metrowa wieża, której platforma widokowa zostanie umieszczona na wysokości 87 metrów – wyraźne odniesienie do roku śmierci Sankary. Całość wpisuje się w szerszy plan urbanistyczny Zielonego Pasa Ouagadougou – koncepcji rozwoju terenów zielonych w dusznej i szybko urbanizującej się stolicy Burkina Faso. Tym samym architektura pamięci staje się również narzędziem zrównoważonego rozwoju miasta.
Widok z lotu ptaka na Mauzoleum Thomasa Sankary (wizualizacja)
© Kéré Architecture
transformacja znaczenia miejsca
Szczególnie poruszający jest fakt, że nowe mauzoleum powstało dokładnie w miejscu, gdzie doszło do zabójstwa Thomasa Sankary. Przestrzeń, która przez dekady budziła strach i była symbolem traumy narodowej, została przekształcona w miejsce spotkań, edukacji i wspólnoty. To proces głębokiej transformacji symbolicznej – od przestrzeni wykluczenia ku przestrzeni otwartej. Od traumy ku pamięci. Od ciszy ku dialogowi. Francis Kéré, twórca projektu, podkreślał w wywiadach, że dla wielu mieszkańców kraju to miejsce było tabu. Dziś, dzięki architekturze, odzyskuje ono swoją godność i potencjał. Mauzoleum nie tylko porządkuje pamięć, lecz także nadaje jej nową formę – dynamiczną, wspólnotową, skierowaną ku przyszłości.
Uroczyste otwarcie mauzoleum Thomasa Sankary w Ouagadougou
© Kéré Architecture
architektura, która mówi głosem ludu
Mauzoleum Thomasa Sankary nie jest obiektem zamkniętym w sobie – to przestrzeń komunikacji. Jej językiem jest symbol, światło, materiał i rytm. Jej adresatem – społeczeństwo, które potrzebuje miejsc pozwalających nie tylko na wspomnienie, ale i na budowanie przyszłości. Projekt Kéré Architecture pokazuje, że architektura może pełnić rolę medium społecznego, łącząc funkcję estetyczną z etyczną i obywatelską. Nie sposób nie zauważyć, że Sankara – postać, która sama nadała krajowi nazwę i przedefiniowała jego tożsamość – otrzymał pomnik, który nie tylko go upamiętnia, ale mówi językiem jego własnych idei: lokalności, wspólnoty, suwerenności i ekologii.
Oprac.: Anastazja Dżupina
Ilustracje udostępnione dzięki uprzejmości pracowni Kéré Architecture.
