Zamieszkiwanie jest procesem, który ewoluuje pod wpływem zmian społecznych, technologicznych i ekologicznych. Kaja Czajczyk w swojej rozprawie doktorskiej „Nowe modele zamieszkiwania. Konfiguracje paraarchitektoniczne”, napisanej pod opieką prof. Beaty Gibały-Kapeckiej na krakowskiej ASP, analizuje nowe formy przestrzeni mieszkalnych. Skupia się na zmianach w sposobach zamieszkiwania w obliczu dynamicznych przemian rzeczywistości, takich jak globalne zmiany klimatyczne i pandemia COVID-19. Praca jest interdyscyplinarna, łącząc elementy architektury, urbanistyki oraz badań nad relacjami międzyludzkimi w kontekście zamieszkiwania. W ramach badań powstały modele przestrzenne, które obrazują nowe sposoby organizacji życia codziennego.
modele mentalne
© Kaja Czajczyk
przestrzeń zamieszkiwania jako dynamiczna rzeczywistość
Kaja Czajczyk podkreśla, że pandemia znacząco zmieniła relację człowieka z jego miejscem zamieszkania. Przestrzeń domowa stała się miejscem odpoczynku, pracy, edukacji i rekreacji. Wiele osób zaczęło dostosowywać swoje mieszkania do nowych funkcji, co wpłynęło na rozwój nowoczesnych modeli zamieszkiwania. W epoce globalnych zmian klimatycznych i geopolitycznych konieczne stało się także uwzględnienie aspektów bezpieczeństwa oraz elastyczności przestrzeni mieszkalnych. Badaczka zauważa, że dom przestał być jedynie miejscem prywatnym, stał się środowiskiem multifunkcjonalnym, które musi odpowiadać na zmieniające się potrzeby użytkowników/użytkowiniczek.
modele mentalne
© Kaja Czajczyk
Autorka zastosowała wieloetapowe badania jakościowe, obejmujące ankiety mailowe oraz wywiady bezpośrednie. Respondenci odpowiadali na pytania dotyczące ich doświadczeń związanych z zamieszkiwaniem przed i po pandemii. Na podstawie tych badań powstały modele mentalne, które interpretują relacje mieszkańców/mieszkanek z przestrzenią oraz ich oczekiwania względem przyszłości. Kolejnym etapem było projektowanie modeli intencjonalnych, które miały za zadanie zwizualizować różne sposoby organizacji przestrzeni w zależności od potrzeb użytkowników/użytkowniczek. Ostatecznie opracowano nowe modele zamieszkiwania, które uwzględniają zarówno funkcjonalność, jak i emocjonalny wymiar przestrzeni domowej.
model II, miejsce schronienia
© Kaja Czajczyk
nowe modele zamieszkiwania i konfiguracje paraarchitektoniczne
Kaja Czajczyk stworzyła trzy podstawowe modele enklaw mieszkalnych, dostosowanych do różnych stylów życia. Model singla to przestrzeń przeznaczona dla jednej osoby, zapewniająca zarówno prywatność, jak i możliwość elastycznej aranżacji wnętrza. Model dla pary zakłada przestrzeń wspólną, ale także wydzielone strefy indywidualne. Model dla rodziny uwzględnia wielofunkcyjność i możliwość adaptacji do zmieniających się potrzeb domowników. Każdy z tych modeli uwzględnia zarówno aspekty ergonomiczne, jak i estetyczne, kładąc duży nacisk na atmosferę wnętrza i jego wpływ na samopoczucie mieszkańców.
model III, przestrzeń wspólna
© Kaja Czajczyk
W pracy pojawiają się również pojęcia modeli mentalnych i intencjonalnych, stanowiących fundament dla projektowanych przestrzeni. Modele mentalne to interpretacja doświadczeń mieszkańców/mieszkanek, natomiast modele intencjonalne to konkretne rozwiązania projektowe, które wynikają z tych doświadczeń. Kluczowym elementem pracy jest pokazanie, jak zmieniają się relacje między człowiekiem a przestrzenią mieszkalną w kontekście nowych wyzwań globalnych.
model IV, enklawa dla singla
© Kaja Czajczyk
epoka antropocenu i przyszłość zamieszkiwania
Epoka antropocenu, charakteryzująca się dominującym wpływem człowieka na środowisko, wymaga nowych rozwiązań w projektowaniu przestrzeni mieszkalnych. Zmiany klimatyczne, urbanizacja oraz rozwój technologii zmuszają do przemyślenia na nowo funkcji domów i mieszkań. Czajczyk podkreśla, że przyszłość zamieszkiwania powinna opierać się na ekologicznych technologiach, elastycznych układach przestrzennych oraz systemach zapewniających bezpieczeństwo użytkowników/użytkowniczek. W pracy pojawia się również koncepcja "przestrzeni adaptacyjnej", czyli takiej, która może zmieniać swoje funkcje w zależności od potrzeb mieszkańców/mieszkanek.
model IV, enklawa dla pary 1+1
© Kaja Czajczyk
Rozprawa doktorka sugeruje, że kluczowe dla przyszłości zamieszkiwania będzie zrozumienie wieloaspektowości tego procesu. Naukowczyni zwraca uwagę na rolę przestrzeni w budowaniu poczucia bezpieczeństwa i tożsamości. Nowe modele zamieszkiwania nie są jedynie odpowiedzią na aktualne potrzeby, ale także próbą przewidzenia kierunków, w jakich będą rozwijać się formy zamieszkiwania w przyszłości.
model IV, enklawa dla rodziny 2+2
© Kaja Czajczyk
Praca Kai Czajczyk stanowi istotny wkład w dyskusję nad zamieszkiwaniem jako dynamicznym procesem, który nieustannie się zmienia. Jej badania pokazują, że współczesne modele mieszkalne powinny uwzględniać nie tylko aspekty funkcjonalne, ale także emocjonalne i społeczne, tworząc przestrzenie dostosowane do nowych wyzwań współczesności.
