Współczesna architektura, z jej ogromnym wpływem na życie ludzi, nie jest tylko narzędziem do tworzenia przestrzeni fizycznych. To skomplikowana sztuka, której zadaniem jest tworzenie miejsca dla człowieka, stającego się jego domem, jego częścią. W doktoracie Wojciecha Ciepłuchy z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej zagadnienie zamieszkiwania jest traktowane jako zjawisko głęboko związane z ludzkim doświadczeniem, pełne emocji, tradycji, osobistych poszukiwań i odniesień. Młody naukowiec podjął próbę uchwycenia tej złożoności, badając jak struktura budowlana wpływa na przestrzeń, którą zamieszkujemy oraz jak projektowanie przestrzeni może kształtować nasze doświadczenia i poczucie tożsamości.
Forma – jeszcze nie budynek, 2023
© Wojciech Ciepłucha
architektura jako przestrzeń do zamieszkiwania
Zamieszkiwanie w kontekście ludzkiego doświadczenia jest zjawiskiem, wykraczającym daleko poza same potrzeby użytkowe. Z jednej strony mamy bowiem elementy, pełniące funkcję czysto użytkową: mosty, hangary czy elektrownie, które nie są przestrzeniami do zamieszkiwania w tradycyjnym sensie. Z drugiej strony architektura, stająca się przestrzenią, w której człowiek żyje, nie jest jedynie odpowiedzią na potrzeby funkcjonalne, ale jest również odpowiedzią na potrzeby emocjonalne, społeczne i kulturowe. Wojciech Ciepłucha rozważa, co takiego sprawia, że dany obiekt jest przestrzenią do zamieszkiwania i jak architektura ma zdolność wyrażania oraz kształtowania ludzkich potrzeb w tej kwestii.
W swoim doktoracie autor szczegółowo bada relację między architekturą a tym, co nazywamy zamieszkiwaniem. Zamieszkiwanie to zatem nie tylko kwestia fizycznego osadzenia w danej przestrzeni, ale proces, w którym przestrzeń zaczyna zyskiwać znaczenie dla jej użytkowników/użykowniczek. To miejsce, w którym czujemy się bezpiecznie, przestrzeń, mająca dla nas wartość emocjonalną, a jej estetyka i funkcjonalność są nierozerwalnie związane z naszymi indywidualnymi potrzebami. Kluczowym zagadnieniem jest tutaj pytanie o to, kiedy przestrzeń przestaje być tylko „przestrzenią” a staje się „domem”, który odbiorca/odbiorczyni traktuje jako część siebie.
Notatka z zamieszkiwania, 2023
© Wojciech Ciepłucha
struktura budowlana a zamieszkiwanie – teoria Franza Brentano
Zastanawiając się nad tym, co sprawia, że dane miejsce staje się przestrzenią do zamieszkiwania, Wojciech Ciepłucha odwołuje się do filozofii Franza Brentano, który twierdzi, że zamieszkiwanie nie jest procesem prostym, a przestrzeń staje się zamieszkiwana dopiero wtedy, gdy przypiszemy jej odpowiednią funkcję i znaczenie. Zgodnie z myślą Brentano, sama struktura budowlana, na przykład wylany beton – jest jedynie surowym materiałem, niemającym jeszcze przypisanej funkcji ani wartości. Dopiero w momencie, gdy człowiek zaczyna osądzać i angażować się emocjonalnie w przestrzeń, nabiera ona dla niego znaczenia. To, co dla jednej osoby będzie przestrzenią do pracy, dla innej może być miejscem wypoczynku lub relaksu.
Zatem zamieszkiwanie to proces dynamiczny, w którym zarówno osąd, jak i emocje wpływają na to, jak postrzegamy i odczuwamy przestrzeń. W tym sensie, nie tylko forma architektoniczna budynku, ale także nasze emocje i potrzeby związane z przestrzenią kształtują jej funkcję i wartość. Badacz podkreśla, że przestrzeń zamieszkiwana to ta, w którą angażujemy się emocjonalnie, która nabiera dla nas znaczenia w wyniku interakcji z nią.
Możliwość w przestrzeni, 2023
© Wojciech Ciepłucha
znaczenie zrozumienia potrzeb użytkownika w projektowaniu
Wojciech Ciepłucha skupia się także na zrozumieniu indywidualnych potrzeb użytkownika/użytkowniczki w procesie projektowania przestrzeni zamieszkiwanych. Podkreśla, że każda przestrzeń powinna odpowiadać na specyficzne potrzeby osób, dlatego architektura musi być elastyczna, umożliwiając różne scenariusze wykorzystania przestrzeni w zależności od ludzkich potrzeb.
Jednym z przykładów ilustrujących tę tezę jest projekt Glass House, który oferuje użytkownikom/użytkowniczkom ogromną elastyczność w kształtowaniu przestrzeni zgodnie z ich indywidualnymi upodobaniami i wymaganiami. Wojciech Ciepłucha wskazuje, że współczesna architektura musi być dynamiczna, a projektowanie przestrzeni do zamieszkiwania powinno uwzględniać zmienne potrzeby osób. W ten sposób przestrzeń, która początkowo była zaplanowana z myślą o jednej funkcji, może z czasem stać się miejscem do innych aktywności.
Schody lub ściana, 2023
© Wojciech Cieplucha
Badacz zwraca uwagę na dylematy współczesnej architektury, w tym na zjawisko, które określa jako dominację estetycznego podejścia w projektowaniu. Współczesne podejście do architektury, choć zdominowane przez estetykę i formę, często zaniedbuje funkcjonalność i kontekst społeczny. W tym kontekście autor podkreśla konieczność równowagi między estetyką a funkcjonalnością. Współczesna architektura powinna odpowiadać na różnorodne potrzeby, a nie być jedynie dziełem artystycznym. Wojciech Ciepłucha wskazuje na znaczenie elastyczności i otwartości architektonicznych rozwiązań, które uwzględniają zmieniający się kontekst społeczny.
Heidegger i filozofia przestrzeni zamieszkiwanej
Wojciech Cieplucha odwołuje się ponadto do filozofii Martina Heideggera, aby zgłębić znaczenie „dwelling”, czyli bycia w przestrzeni. Przestrzeń, w której ludzie zamieszkują, nie tylko wpływa na ich samopoczucie, ale także kształtuje społeczeństwa. Badacz sugeruje, że architektura jest nie tylko fizyczną strukturą, ale także wyrazem oczekiwań i zrozumienia miejsca przez jej użytkowników/użytkowniczki. Modernistyczne podejście do architektury, które w dużej mierze opiera się na funkcjonalizmie i estetyce, nie uwzględnia jednak w pełni aspektów emocjonalnych i społecznych związanych z przestrzenią.
Młody naukowiec omawia metody wspomagające proces projektowy. Podkreśla, że projektowanie to nie tylko odtworzenie stanu istniejącego, ale także proces twórczy, wymagający wykorzystania nowych narzędzi i metod. Heurystyczne techniki decyzyjne, mogące być stosowane w procesie projektowym, pomagają wyjść poza utarte schematy myślowe i generować nowe, innowacyjne rozwiązania. Tego typu podejście jest szczególnie ważne w kontekście architektury, gdzie decyzje mają długotrwałe konsekwencje.
Nieznane w architekturze, 2023
© Wojciech Cieplucha
Doktorat Wojciecha Ciepłuchy stanowi głęboką analizę procesu zamieszkiwania i roli architektury w kształtowaniu tego procesu. Badacz zwraca uwagę na to, że architektura nie jest jedynie fizyczną przestrzenią, ale dynamicznym procesem, kształtującym nasze emocje, tożsamość oraz relacje społeczne. Architekci/architektki muszą więc uwzględniać zarówno potrzeby użytkowników/użytkowniczek, jak i kontekst społeczny oraz kulturowy, aby tworzyć przestrzenie, które będą prawdziwie zamieszkiwane.
