W dniach 10–11 kwietnia 2025 roku w Lublinie odbyła się przełomowa konferencja: Samorząd Terytorialny i Zawodowy Pola współpracy, organizowana wspólnie przez trzy Okręgowe Izby Architektów RP: Lubelską, Podkarpacką i Świętokrzyską. Wydarzenie zgromadziło przedstawicieli samorządów terytorialnych, organów administracji architektoniczno-budowlanej, organów nadzoru budowlanego oraz środowiska architektów. Celem spotkania była identyfikacja obszarów współpracy między samorządami: terytorialnym i zawodowym, wymiana doświadczeń oraz próba wypracowania konstruktywnych rozwiązań w obszarze legislacyjnym, praktyki administracyjnej i inwestycyjnej.
wspólna płaszczyzna działania
Hasłem przewodnim wydarzenia stała się potrzeba zbliżenia środowiska architektów i urzędników administracji publicznej poprzez głębsze zrozumienie ich wzajemnych ról w procesie inwestycyjnym. Symboliczny początek konferencji wyznaczyła prezentacja Marcina Kamińskiego, przewodniczącego Rady Świętokrzyskiej OIA RP, który z humorem, ale i trafnością, zestawił różnice między Europą a Ameryką, znane z filmu „Pulp Fiction”, z subtelnymi, a zarazem kluczowymi różnicami między funkcjonowaniem samorządów zawodowych i terytorialnych. Takie porównania, jak się okazało, stanowiły inspirację do dalszej, bardzo konkretnej i konstruktywnej dyskusji.
Marcin Kamiński komentuje podobieństwa i różnice pomiędzy samorządem zawodowym i terytorialnym
© archiwum organizatorów
Pierwszy panel konferencji, zatytułowany „Praktyka legislacja w procesie inwestycyjnym”, poświęcony był stosowaniu prawa przez organy administracji. Referat profesorów Arkadiusza Berezy i Marzeny Świstak z UMCS unaocznił dylemat pomiędzy dyskrecjonalnością w decyzjach urzędowych a pewnością prawa. Szczególnie istotne okazało się pojęcie „uzasadnionych oczekiwań”, czyli prawa obywatela — w tym architekta — do przewidywalności decyzji administracyjnych. Zdaniem prelegentów, problemem nie jest samo prawo, lecz jego różna interpretacja i praktyka stosowania w poszczególnych urzędach.
Przedstawiciele Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego — Krystyna Pędrakiewicz-Sarachau i Sebastian Mazur — omówili planowane kierunki cyfryzacji procesu inwestycyjnego. Pokazano też propozycje rozwiązań mających usprawnić wydawanie decyzji budowlanych oraz zwiększenie ich transparentności.
Elżbieta Bartman-Cupryś, Zastępczyni Dyrektora Wydziału Infrastruktury w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie, przedstawiła referat na temat trudnej codzienności w stosowaniu przewidzianych przepisami procedur w kontekście wydawania decyzji o pozwoleniu na budowę i jej dalszym obrocie prawnym, a Aleksandra Wojtczak-Duch, członkini zespołu ds. legislacji przy Krajowej Radzie Izby Architektów, zapoznała słuchaczy ze staraniami Izby Architektów podejmowanymi na rzecz poprawy przepisów prawa.
wprowadzenie do konferencji — od lewej: Marcin Kamiński (przewodniczący SWORIA), Artur Kalicki (konferansjer), Renata Święcińska (przewodnicząca PKORIA), Łukasz Syska (Pierwszy Zastępca Prezydenta Miasta Kielc), Grzegorz Wrona (Zastępca Prezydenta Miasta Rzeszowa), Tomasz Fulara (Zastępca Prezydenta Miasta Lublin ds. Inwestycji i Rozwoju), Andrzej Kasprzak (przewodniczący LBORIA)
© archiwum organizatorów
W ramach tego panelu Wojciech Gwizdak zaprezentował działalność Międzyokręgowego Zespołu Ekspertów, powołanego w maju 2024 roku przez sześć Okręgowych Izb Architektów RP: Lubelską, Opolską, Podkarpacką, Podlaską, Świętokrzyską oraz Warmińsko-Mazurską. W 2025 roku do zespołu dołączyła także Izba Kujawsko-Pomorska. MZE składa się z doświadczonych projektantów praktyków, wydelegowanych przez poszczególne Rady Okręgowych Izb Architektów RP. Zespół opracowuje opinie dotyczące stosowania prawa w praktyce oraz innych zagadnień związanych z wykonywaniem zawodu architekta, stanowiąc merytoryczne wsparcie dla członków Izby Architektów RP oraz organów administracji architektoniczno-budowlanej. Opinie te nie stanowią oficjalnej wykładni przepisów prawa, lecz służą jako materiał pomocniczy w procesie inwestycyjnym. Działalność zespołu finansowana jest przez Okręgowe Izby Architektów RP będące sygnatariuszami porozumienia, a opracowanie opinii jest bezpłatne.
Drugi dzień konferencji wypełniły dwa panele. Pierwszy z nich, „Decyzja o pozwoleniu na budowę — pułapki i wyzwania”, poruszył palące problemy praktyki administracyjnej. Główne tematy dotyczyły barier formalnych i opóźnień w procesie uzyskiwania pozwoleń, najczęściej popełnianych błędów w dokumentacji projektowej oraz odpowiedzialności zawodowej architektów.
Prelegenci zwracali uwagę na problem projektowania przez osoby nieposiadające odpowiednich uprawnień lub niewpisane do Izby Architektów RP. Pytanie, czy wydanie pozwolenia na budowę w oparciu o dokumentację stworzoną przez nieuprawnionego projektanta stanowi rażące naruszenie prawa, uzyskało jednoznaczną odpowiedź: tak. Podkreślano, że mimo istnienia odpowiednich przepisów, w praktyce często dochodzi do ich nierespektowania — nierzadko przy cichym przyzwoleniu urzędów.
Adriana Sędłak, dyrektora Wydziału Architektury w Zamościu oraz Jacek Horoszczaruk z WINB w Lublinie omówili najczęstsze nieprawidłowości występujące w urzędach i sposoby ich eliminacji. Ważnym elementem panelu były głosy architektów — Małgorzaty Pilinkiewicz — zastępczyni przewodniczącego Rady Śląskiej OIA RP, Renaty Święcińskiej — przewodniczącej Rady Podkarpackiej OIA RP, Bartosza Bojarowicza — przewodniczącego Sądu Dyscyplinarnego Świętokorzyskiej OIA RP i Wacława Matłoka — Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Podkarpackiej OIA RP — nawołujące do konsekwentnej obrony roli zawodu jako najważniejszego gwaranta wysokiej jakości przestrzeni publicznej. Przytoczone przez Renatę Święcińską statystyki pozyskane z bazy danych Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego odnoszące się do dramatycznie niskiej ilości decyzji o pozwoleniu na budowę, do których załącznikiem był projekt budowlany opracowany przez architekta, dają odpowiedź na pytanie o genezę niezadowalającego stanu przestrzeni w Polsce.
planowanie przestrzenne — między nadzieją a ryzykiem
Ostatni panel: „Nowe narzędzia planistyczne — szanse i zagrożenia”, poświęcono nowelizacji systemu planowania przestrzennego oraz analizie nowych narzędzi takich jak plan ogólny czy Zintegrowany Plan Inwestycyjny.
Wiele kontrowersji wzbudziły wprowadzone ostatnio zmiany legislacyjne — z jednej strony mające uporządkować proces planistyczny, z drugiej zaś niosące ryzyko marginalizacji roli architektów i odejścia od spójnych koncepcji urbanistycznych. Jak zaznaczyła Alicja Strojny — Członkini Wojewódzkiej Komisji Urbanistycznej w Rzeszowie, Plan Ogólny Gminy może być jedynie punktem wyjścia i to pod warunkiem, że powstaje przy udziale architektów IARP.
Relacja z konferencji w Lublinie — w pierwszym rzędzie (od lewej): Arkadiusz Urzędowski (p.o. Dyrektora Departamentu Infrastruktury i Majątku Województwa Lubelskiego), Łukasz Syska (Pierwszy Zastępca Prezydenta Miasta Kielc), Tomasz Fulara (Zastępca Prezydenta Miasta Lublin ds. Inwestycji i Rozwoju), Andrzej Kasprzak (przewodniczący LBORIA), Renata Święcińska (przewodnicząca PKORIA)
© archiwum organizatorów
Przykład wdrożenia ZPI w osiedlu Nowe Żerniki we Wrocławiu omówił Piotr Fokczyński — były Architekt Miasta Wrocławia i obecny Prezes Krajowej Rady IARP, planowanie inwestycji mieszkaniowych z punktu widzenia inwestora przybliżył Krzysztof Giemza, prokurent Echo Investment — jednego z największych deweloperów w kraju, a Paweł Pedrycz przedstawił wartość warsztatów planistycznych i konsultacji społecznych jako narzędzi realnego współdecydowania o przestrzeni. Anna Dwurnik — dyrektora Biura Rozwoju Miasta Kielce — zaprezentowała nowoczesne metody cyfrowego zarządzania przestrzenią miejską.
architekt — partner, nie petent
Słowa, które padły podczas otwarcia konferencji, stały się jej podsumowaniem: „Architekt powinien być partnerem, nie petentem”. Przez dwa dni w Lublinie rozbrzmiewały głosy popierające postulat budowania relacji opartej na wzajemnym szacunku między samorządem terytorialnym a zawodowym i zrozumieniu roli, jaką nałożyło na te instytucje społeczeństwo. Tylko wówczas możliwe będzie sprawne, odpowiedzialne i jakościowe kształtowanie przestrzeni, zgodne z potrzebami i wymogami prawa.
Konferencja pokazała, że wspólna platforma dialogu jest możliwa. Potrzeba jednak konsekwencji, odwagi w egzekwowaniu przepisów oraz uznania, że projektowanie architektury — jako zawód zaufania publicznego — nie jest usługą, lecz misją służącą dobru wspólnemu. I chociaż dzisiaj „nie każdy budynek ma swojego architekta”, to przyszłość powinna zmierzać ku temu, by każde otoczenie nosiło ślad świadomego i odpowiedzialnego projektowania. Podjęta inicjatywa będzie kontynuowana w kolejnych latach i organizatorzy już dziś zapraszają na kolejną odsłonę konferencji Samorząd Terytorialny i Zawodowy Pola współpracy, bo dialog należy kontynuować i przekuwać na konkretne, wspólne działania.
Michał HAGEMEJER
Architekt IARP, Członek Lubelskiej Okręgowej Rady Izby Architektów RP
