Wykluczenie transportowe dzieci i młodzieży w Polsce to problem, który ogranicza ich dostęp do edukacji, kultury i życia społecznego. Brak transportu publicznego w wielu regionach, szczególnie wiejskich, wpływa na ich szanse rozwojowe i społeczne. Jak temu zaradzić?
Wyobraź sobie taki scenariusz:
codziennie rano musisz dopracy przyjść godzinę wcześniej,
a wyjście po 14:12oznacza czekanie do19:03najakikolwiek transport.
Taka wizja to niestety rzeczywistość wielu osób — z tym, że nie dorosłych, a nastoletnich. Wykluczenie transportowe to jeden z ważniejszych problemów społecznych, dotykających dzieci i młodzież w Polsce. Raport z badań „Wykluczenie transportowe dzieci i młodzieży w Polsce” przygotowany przez UNICEF Polska, dostarcza szczegółowej analizy skali tego zjawiska, jego konsekwencji oraz potencjalnych działań naprawczych. Wykluczenie to oznacza brak transportu publicznego w miejscu zamieszkania lub bardzo niską częstotliwość kursów.
Powstało już wiele żartów, memów i anegdot dotyczących tego, jak bardzo ciężko było dotrzeć naszym rodzicom do szkoły, jednak umówmy się — niema co przekładać przeszłości na teraźniejszość. Skala problemu obecnie według konkretnych danych jest wyraźna — 14% dzieci i młodzieży w wieku 12-19 lat jest zagrożonych wykluczeniem transportowym, a 30% badanych ocenia dostęp do komunikacji publicznej w swojej miejscowości jako problematyczny. W szczególności na obszarach wiejskich i w małych miastach brak dostępu do transportu publicznego znacząco ogranicza możliwości edukacyjne, społeczne i rekreacyjne dzieci i młodzieży.
dalej spokojniej?
Mówi się „ucz się ucz, bo nauka to potęgi klucz”. Tak się jednak składa, że najczęściej dobre szkoły umiejscowione są w centrach większych miast. Twoi rodzice postanowili spełnić marzenie i „rzucić to wszystko i pojechać w Bieszczady”? Przykro mi, wylosował Ci się gorszy dostęp do edukacji. 44% uczniów szkół średnich wskazuje, że dostępność transportu zbiorowego była kluczowym czynnikiem przy wyborze szkoły. To bardzo dużo. Na dodatek co piąty badany przyznaje, że wybrałby inną szkołę, gdyby nie problemy transportowe.
W wielu powiatach peryferyjnych brak dostępu do placówek edukacyjnych wymusza dalekie dojazdy, co stanowi barierę nie tylko finansową, ale także czasową. Choć, gdy poruszałam ten temat w swoich materiałach, to jedna z obserwatorek wspomniała, że dzięki temu jest teraz najlepsza w organizacji czasu. Plus jeden, koleżanko — w autobusie i na przystanku potrafiłyśmy zrobić zadanie na matematykę, uczyć się do sprawdzianu i czytać lekturę — pomimo, że czasami nie było miejsc siedzących. W drodze z przystanku myślało się co kupić w sklepie i co trzeba jeszcze ogarnąć. Ninja efektywności to my, dzieci, które dojeżdżały do szkoły ponad godzinę (i nie, nie jadłyśmy śniadania na kolację i nie kładłyśmy się spać w ubraniu, jak to było opisane w filmie).
„a bo Ciebie nie było”
Minusem tego był niestety fakt, że w tym pędzie nie było czasu i możliwości na relacje. Jeśli coś się działo po szkole — młodzież dotkęta wykluczeniem transportowym się nie pojawi. 50% dzieci i młodzieży doświadczyło sytuacji, w której nie mogło wziąć udziału w spotkaniu z rówieśnikami z powodu trudności transportowych. Wykluczenie transportowe znacząco wpływa na budowanie relacji rówieśniczych i kształtowanie kompetencji społecznych. Podobnie sprawa ma się z wyjściem do kina, czy na inne atrakcje. 42% respondentów zagrożonych wykluczeniem ma ograniczony dostęp do miejsc związanych z rozrywką, kulturą czy sportem. Na terenach wiejskich brak dostępu do infrastruktury społecznej jest bardziej dotkliwy, szczególnie w przypadku zajęć pozalekcyjnych.
przestrzenne nierówności
Wykluczenie nie wszędzie jest takie samo. Zróżnicowanie dostępności transportowej między regionami jest znaczne. W województwie warmińsko-mazurskim aż 60% ludności ma bardzo słabą dostępność transportem publicznym do ośrodków regionalnych. Niski poziom dostępności transportu publicznego jest szczególnie widoczny w tzw. wewnętrznych peryferiach, gdzie odznaczają się także duże odległości do podstawowych usług.
jak do tego doszło
Gdybyśmy chcieli zmapować sieć przyczyn, prawdopodobnie na początku pojawiłby się nam obraz… właściwie to nie — nie pojawiłby się. Pojawiłyby się białe plamy, które oznaczałyby braki infrastruktury transportowej. Chodzi tu o brak odpowiedniej liczby przystanków i regularnych kursów w wielu miejscowościach, szczególnie wiejskich. Sieć połączeń ginie, kiedy odsuwamy się od centrum miasta. Szczególnie jest to kontrastowe, jeśli porównamy obraz z mapą pogłębiającej się suburbanizacji.
Wróćmy jednak do przyczyn. Zauważalne są także wysokie koszty transportu. Rodziny o niższych dochodachczęsto wyprowadzają się dalej i szukają tańszej ceny za metr kwadratowy — nie są jednak w stanie zapewnić dzieciom indywidualnych środków transportu. Jednocześnie rzadko kursujące autobusy i pociągi zniechęcają młodzież do korzystania z transportu publicznego.
jest pomysł na
To skomplikowane zadanie — skończyć z wykluczeniem. Najłatwiej jest rzucić pomysł, że trzeba wnosić o zwiększenie liczby połączeń i poprawę ich regularności. Samo to niewiele da. Dlatego też trzeba także wspierać finansowo transport w regionach wiejskich i peryferyjnych. Transport publiczny nie musi budżetowo spinać się na zero. Zysk z biletów to nie jedyne kryterium, które ma sterować komunikacją. Z drugiej strony można także wspierać rodziny — na talerzu rozwiązań są na przykład programy wspierające zakup biletów dla dzieci i młodzieży czyrozwiązania ułatwiające wspólne dowozy do szkół.
Czymże jednak byłaby dobra rekomendacja bez działu edukacja i świadomość? Chociaż o problemie robi się coraz głośniej, społecznie chyba jednak niewiele wiemy o tym, że zjawisko wykluczenia komunikacyjnego nie tylko ma jakąś skalę, ale w ogóle istnieje. Pojawiają się więc pomysły dotyczące kampanii społecznych promujących korzystanie z transportu publicznego jako ekologicznego i społecznie odpowiedzialnego rozwiązania, to jednak widzę raczej jako ogólnokrajowy projekt, który zachęca do przesiadki.
Cóż bowiem z tego, że ideowo będziemy przekonani, skoro spod naszego domu nie odjedzie żaden autobus? Edukacja może jednak zwiększać świadomości wśród samorządów o konieczności inwestowania w infrastrukturę transportową. Powinna zakładać korelowanie zależności funkcji i transportu. Tworzenie planu miejscowego musi widzieć perspektywę. Jeśli planuje się nowe tereny inwestycyjne mieszkaniowe, należy koniecznie brać pod uwagę sposób transportu. Konieczne jest również zwiększenie partycypacji społecznej przy organizacji transportu, w tym zwłaszcza w wypadku wdrażania określonych programów przeciw-wykluczeniowyc.
Dla mnie najważniejsza jest edukacja o zależnościach — o tym, że nie kupuje się domu, ale całe jego sąsiedztwo, w tym sposób załatwiania spraw wszystkich członków rodziny. To taki pakiet, na który składa się też transport. Jeśli planujesz przeprowadzkę nie daj się skusić pięknym wizualizacjom słonecznej soboty na tarasie. Myśl o tym, jak będziecie tam docierać w listopadowy, deszczowy dzień.
