Kraków przez lata omijał konkursy architektoniczne, stawiając raczej na inwestycje realizowane w trybie przetargowym. Teraz jednak pojawia się szansa na zmianę tego podejścia. Na Woli Justowskiej rusza budowa Jurajskiego Centrum Edukacji Przyrodniczej EkoMałopolska — projektu wyłonionego w otwartym konkursie zorganizowanym przez Zarząd Parków Krajobrazowych Małopolski w 2022 roku. Autorstwo zwycięskiej koncepcji należy do warszawskiej pracowni Jędrak-Kościesza, która stworzyła nowoczesny, ekologiczny obiekt wpisany w naturalny krajobraz, historyczne otoczenie i potrzeby współczesnej edukacji przyrodniczej. Autorka wykorzystała technologię rodem ze średniowiecza!
Zlokalizowane w pobliżu terenów naturalnych Eko-pawilony edukacyjne powstają w naszym kraju coraz częściej. Ostatnio otwarto tego rodzaju placówkę w Warszawie, nieopodal Lasku Młocińskiego, w ubiegłym roku w sercu Mazur udostępniono zaś Centrum Bioróżnorodności i Edukacji Przyrodniczej „Kumak” w Urwitałcie oraz Tatrzańskie Archiwum Planety Ziemia w Kościelisku, zlokalizowane u wlotu Doliny Kościeliskiej. Krakowska realizacja również znajdzie się w doborowym sąsiedztwie — tuż przed granicą Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego, w obrębie którego znajduje się krakowski ogród zoologiczny, kopiec Piłsudskiego oraz klasztor kamedułów na Bielanach. To jednak nie wszystko, bo Jurajskie Centrum Edukacji Przyrodniczej powstanie jednocześnie w otoczeniu willowej zabudowy na Woli Justowskiej oraz w obrębie poaustriackich zabudowań.
Jurajskie Centrum Edukacji Przyrodniczej w Krakowie
proj.: Jędrak-Kościesza Pracownia Architektoniczna © Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
Przy alei Modrzewiowej, gdzie powstanie JCEP, od XIX-wieku stoi zabytkowy, austriacki budynek koszarowy, w którym obecnie znajdują się struktury Małopolskiego Szpitala Ortopedyczno-Rehabilitacyjnego im. prof. Bogusława Frańczuka. Zarówno warunki naturalne, jak i najbliższe zabudowania znajdujące się pod ochroną konserwatorską sprawiły, że projektowana architektura nie mogła przyjąć zupełnie dowolnej formy.
Część działki, na której planowana jest budowa Jurajskiego Centrum Edukacji Przyrodniczej wznosi się w kierunku południowym. Projektantka budynku wykorzystała ten fakt, kształtując go jako budowlę wpisującą się morfologię terenu. Od strony frontowej przyjmie on formę dwukondygnacyjnej, podłużnej budowli poprzedzonej zielonym placem wejściowym i nakrytej spadzistym dachem. Za nią znajdzie się część jednokondygnacyjna, „wkopana” w rzeźbę terenu oraz nakryta płaskim, zielonym dachem.
edukacja pod strzechą
Istotną rolę w wizualnym wyrazie planowanej budowli jest masywny, kopertowy dach. Jego znaczna kubatura jest nieprzypadkowa — autorka koncepcji, starając się zmaksymalizować wykorzystanie materiałów naturalnych w projekcie, zaplanowała dach wykonany... z trzciny. Dachy kryte strzechą nie znajdują szerokiego zastosowania we współczesnej architekturze, co związane jest między innymi z wymaganiami przeciwpożarowymi oraz geometrią tego rodzaju zadaszeń, nieprzystającą do obowiązujących paradygmatów projektowych. Nie oznacza to jednak, że pokrycie dachu trzciną jest rozwiązaniem zdezaktualizowanym — jej zalety, takie jak niski ślad węglowy czy biodegradowalność stają się niezwykle istotne zwłaszcza dzisiaj, w dobie postępującego kryzysu klimatycznego. Podobnie jak dach zielony, strzecha sprzyja zwiększaniu bioróżnorodności. W kwestii trwałości niech nie myli z kolei biologiczny charakter tego pokrycia — najstarsze angielskie domy kryte strzechą mają w sobie trzcinę pochodzącą jeszcze z czasów średniowiecza.
Dach ze strzechy wykorzystuje trzcinę, która jako naturalny surowiec dekarski, nieszkodliwa jest dla środowiska naturalnego. Strzecha nie tylko jest odporna na opady atmosferyczne, ale także na wiatr i zmienne temperatury. Do kolejnych zalet proponowanego rozwiązania warto dodać fakt, że dach z trzciny jest świetnym termoizolatorem — pozwala na zachowanie w pomieszczeniu przyjemnego chłodu latem i ciepła zimą, a sama strzecha posiada właściwości dźwiękochłonne — tłumi odgłosy deszczu czy gradu.
— czytamy w opisie pracy konkursowej.
Mimo że strzecha nie jest pierwszym wyborem wśród współczesnych projektantów, to autorka koncepcji JCEP znalazła taką możliwość w swojej pracy konkursowej, wykorzystując warunki, jakie stwarzało otoczenie budynku — niską intensywność zabudowy, dominację budowli jednorodzinnych oraz wycofanie projektowanego obiektu wgłąb działki. Kontrapunktem dla „tradycyjnego” pokrycia dachowego jest lukarna, zaprojektowana w formie szklanej kostki występującej z północnej połaci dachu. Jej podstawową funkcją jest doświetlenie wnętrza sali warsztatowej, znajdującej się w północno-zachodnim narożu budynku, komunikuje jednak przy tym, że mamy do czynienia nie z wiejską chatą w skansenie, a współczesnym budynkiem edukacyjnym.
Jurajskie Centrum Edukacji Przyrodniczej w Krakowie
proj.: Jędrak-Kościesza Pracownia Architektoniczna © Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
oranżeria pod Lasem Wolskim
Dla większości osób wizyta w Jurajskim Centrum Edukacji Przyrodniczej rozpocznie się w holu głównym, zaplanowanym w formie oranżerii o wysokości dwóch kondygnacji, z „zielonym placem” w centrum. Stąd goście oraz pracownicy dostaną się do pomieszczeń zlokalizowanych w parterze — sali wystaw czasowych, sali konferencyjnej, biblioteki czy części administracyjnych. W holu znajdą się również schody prowadzące na ukryte pod strzechą poddasze. Tam ulokowano dwie sale warsztatowe, przestrzeń ekspozycji czasowej oraz chyba najważniejsze pomieszczenie, czyli salę wystawy stałej.
Jurajskie Centrum Edukacji Przyrodniczej w Krakowie
proj.: Jędrak-Kościesza Pracownia Architektoniczna © Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
Sercem Jurajskiego Centrum Edukacji Przyrodniczej będzie zapewne sala ekspozycyjna, zlokalizowana w na piętrze budynku. Wizualizacje udostępnione przez Zespół Parków Krajobrazowych Małopolski zdradzają nowoczesne podejście do rozwiązania wystawy stałej — oprócz gablot zlokalizowanych głównie przy ścianach wnętrz, w przestrzeni sali wystawienniczej znajdą się również ekspozytory o organicznych formach, przypominających rozwiązania parametryczne często stosowane przez Grzegorza Kłodę. W południowej części sali ekspozycyjnej znajdą się wyjścia prowadzące na zielony dach, „park edukacyjny”, łączący się w sposób organiczny z terenem wokół budynku JCEP, zaprojektowany przy współpracy z pracownią topoScape.
Jurajskie Centrum Edukacji Przyrodniczej w Krakowie
proj.: Jędrak-Kościesza Pracownia Architektoniczna © Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
dach jak wapienny ostaniec
Zielony dach zaprojektowano jako intensywny, zasadzony zielenią charakterystyczną dla jurajskich parków krajobrazowych, pełnych wapiennych ostańców, porośniętych. Zgodnie z nazwą — park edukacyjny — będzie on stanowił rodzaj przedłużenia przestrzeni ekspozycyjnej wewnątrz budynku, dlatego w jego obrębie znajdą się między innymi stanowiska do prowadzenia zajęć oraz edukacyjny ogródek warzywny.
Jurajskie Centrum Edukacji Przyrodniczej w Krakowie
proj.: Jędrak-Kościesza Pracownia Architektoniczna © Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
Teren dachu zielonego przechodzić będzie płynnie w przestrzeń parkową — ta zrealizowana zostanie w drugim etapie inwestycji i obecne materiały przetargowe nie zdradzają jednak dokładnych informacji na temat jego ostatecznej formy. Dowiadujemy się jednak, że projekt przygotowany przez Karinę Jędrak-Kościeszę będzie zakładał wykorzystanie w jak największym stopniu dzikiej roślinności istniejącej w obrębie działki. Planowane są ścieżki edukacyjne, altana nakryta panelami fotowoltaicznymi oraz wyjście na szlak żółty prowadzący do Klasztoru na Bielanach. Więcej szczegółów poznamy zapewne dopiero w momencie ogłoszenia przetargu na realizację tej części. Choć ingerencja ograniczona będzie zapewne do minimum, to pośpiech chyba jednak nie jest w tym wypadku niezbędny — trudno wyobrazić sobie lepsze miejsce na edukację ekologiczną od rosnących dziko drzew i krzewów.
