Ministerstwo Rozwoju i Technologii przedstawiło projekt ustawy, która mocno zmieni zasady dotyczące montażu wind — już nie pięć, a dwie kondygnacje wystarczą, aby instalacja dźwigu osobowego w budynku mieszkalnym była obowiązkowa. Zmiany częściowo obejmą również budynki już istniejące, dotykacjąc tym samym zarządzające je spółdzielnie. Czy nowe prawo uwolni "więźniów czwartego piętra"? Rzeczywistość może nie być aż tak różowa.
Choć termin „więźniowie czwartego piętra”, opisujący osoby starsze mieszkające na wyższych kondygnacjach bloków bez windy, pojawił się w internetowym obiegu w 2017 roku, to niewiele od tego czasu się zmieniło [1]. Niektóre gminy deklarowały instalowanie dodatkowych wind w budynkach należących do miejskich zasobów — do takich samorządów należy na przykład Warszawa, gdzie udało się zainstalować windy w kilkudziesięciu blokach czy Kraków, który zapowiedział instalację 10 wind w blokach komunalnych w lutym bieżącego roku. Nawet, gdyby plan został zrealizowany (bo jak dotąd gmina nie informowała o dalszych postępach prac), byłaby to kropla w morzu potrzeb. Problem powszechny w całej Polsce wymaga rozwiązania systemowego — czy nowe prawo na pewno go rozwiąże?
nowe prawo, nowe obowiązki
Projekt zmian w ustawie o prawie budowlanym opublikowano 13 czerwca 2025 roku. Oprócz licznych zmian dotyczących kwestii energooszczędności wprowadza obowiązek wyposażenia w dźwig osobowy trzech grup budynków:
1) użyteczności publicznej mający dwie lub więcej kondygnacji;
2) zamieszkania zbiorowego mający dwie lub więcej kondygnacji;
3) mieszkalny wielorodzinny mający trzy lub więcej kondygnacji.
W ustawie przewidziano pewne odstępstwa i wariacje dotyczące sposobu zainstalowania dźwigów osobowych — będą mogły na przykład zatrzymywać się na półpiętrach, jeśli tylko zapewniony zostanie dostęp na pełne kondygnacje, na przykład przy pomocy dodatkowego podnośnika zainstalowanego przy ścianach klatki schodowej.
Wiele bloków mających mniej niż 5 pięter wciąż nie posiada windy
fot.: Kirklai © Unsplash Free
winda w każdym bloku? nie tak szybko
Prawo jednak (w tym przypadku — niestety) nie działa wstecz. Projekt ustawy zobowiązuje do projektowania wind w budynkach spełniających kryteria wymienione w poprzednim akapicie, jednak nie wszystkie budynki z wielkiej płyty będą musiały zostać wyposażone w windy od razu. W przypadku obiektów już istniejących, obowiązek montażu dźwigu osobowego pojawia się w momencie, w którym w obrębie budynku prowadzone będą znaczne prace projektowe lub budowlane — na przykład w przypadku zmiany sposobu użytkowania, generalnego remontu albo dobudowy lub przebudowy. W praktyce oznacza to, że większość osób „uwięzionych” na czwartym piętrze nadal pozostanie niewolnikami swojego lokalu.
Według nowego projektu ustawy widny mogą zapewniać dostęp na półpiętra — wtedy konieczne będzie zainstalowanie platformy
fot.: Sabinevanerp © Pixabay
jak zamontować windę w wielkiej płycie?
W przypadku wielu budynków z wielkiej płyty (ale i kamienic, które często bywają przedmiotem nadbudów) montaż nieprzewidzianej przez projektantów windy może stanowić nie lada wyzwanie. Ograniczeniem jest przede wszystkim powierzchnia klatek schodowych, która niejednokrotnie ledwo spełnia przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej, nie pozostawiając miejsca na modyfikacje.
W takich sytuacjach rozwiązaniem stają się windy zewnętrzne, dostawiane do ścian obwodowych budynków. Takie konstrukcje mogą przylegać do obiektów lub być od nich odsunięte, prowadząc do klatek schodowych przy pomocy niewielkich kładek lub przejść. Tego typu rozwiązania mogą sprawdzać się w przypadku kamienic, gdzie od strony podwórza łatwy montaż windy komplikują zróżnicowane obrysy budynku oraz oficyny dobudowane do zasadniczej bryły.
kto zapłaci za windy w blokach?
W komentarzach do internetowych wpisów dotyczących nowego prawa szybko pojawiły się wątpliwości dotyczące źródeł finansowania montażu wind — trudno wskazać jedno źródło takiej postawy, swoją rolę odgrywa zapewne zarówno przysłowiowa „znieczulica społeczna”, brak edukacji, jak i wciąż nienajlepsza sytuacja ekonomiczna w naszym kraju. Czy montaż dodatkowych wind rzeczywiście uderzy po kieszeniach Polki i Polaków?
Obecnie montaż windy w budynku, w którym wcześniej nie przewidziano takiego udogodnienia, to wydatek rzędu kilkustet tysięcy złotych — Ministerstwo Rozwoju i Technologii szacuje, że ceny mogą zaczynać się nawet od 540 tysięcy złotych. W przypadku obiektów zabytkowych, na przykład XIX-wiecznych kamienic, koszty mogą być jeszcze wyższe. Wiele ze spółdzielni może nie być stać na taką inwestycję. Nie oznacza to jednak, że wspólnoty są pozostawione z takim wydatkiem same sobie. W dokumencie prezentującym Oceny Skutków Regulacji, resort rozwoju i technologii podaje, że w przypadku montażu windy spółdzielnie mogą liczyć na dofinansowanie z dwóch źródeł — Funduszu Dostępności (finansowanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego), który pokryje nawet do 40% kosztów instalacji windy, oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, jeśli w budynku zapewni się dwa lokale dla osób z niepełnosprawnością ruchową.
Montaż windy w starym bloku może być wyzwaniem
fot.: Charles Deluvio © Unsplash Free
winda w dzierżawie
Co ciekawe, pomocną dłoń wyciąga również sektor prywatny oferując usługę dzierżawy wind. W praktyce oznacza to, że spółdzielnia przez określony czas wpłaca ratę dzierżawy, która pomaga rozłożyć koszty wspólnotom nieposiadającym zdolności kredytowej lub gotówki w ilości wystarczającej na zakup windy. Co ważne, po zakończeniu okresu dzierżawy, winda przechodzi na własność spółdzielni. W praktyce koszt takiej windy może zostać zminimalizowany do raty o wysokości kilku tysięcy złotych miesięcznie. Taką usługę oferuje na przykład Fabryka Urządzeń Dźwigowych w Bolęcinie — z jej pomocą warszawszka spółdzielnia „Lazurowa” zainstalowała 8 nowych wind w blokach z lat 70. XX wieku, płacąc za nie 2,500 złotych miesięcznie.
każde z nas kiedyś skorzysta
Choć początkowe koszty mogą wydawać się wysokie, warto wziąć pod uwagę, że dla osób, które dziś są młode, zdrowe i w pełni sprawne, budowa wind w blokach z wielkiej płyty oraz innych, piętrowych budynkach wielorodzinnych, również może być korzystną inwestycją. Wraz z uciekającym czasem, znika nasze zdrowie. Polskie społeczeństwo nieubłaganie się starzeje — jeśli wskaźniki demograficzne nie ulegną zmianie (a nic na to nie wskazuje, bo starzenie się społeczeństw jest trendem obserwowanym w całej Europie), to ilość osób, które w przyszłości będą potrzebować windy znacznie się zwiększy. Według prognoz Departamentu Spraw Ekonomicznych i Społecznych ONZ, Polska będzie w 2060 najstarszym krajem europejskim. W zależności od województwa powyżej 65 roku życia będzie wówczas od 30 do nawet 37% społeczeństw — to znaczna zmiana, chociaż już teraz niemal 1/4 obywateli i obywatelek Polski jest w wieku 60+ [2]. Próżno też liczyć na to, że do tego czasu standard, w jakim bedziemy mieszkać, istotnie się zmieni. Według najnowszych przewidywań, bloki z wielkiej płyty posłużą przynajmniej do 2060 lub 2080 roku [3].
Dla osób z niepełnosprawnością ruchową nawet kilka schodów może być barierą nie do pokonania
fot.: Sgenet © Pixabay
dla kogo jest winda?
Według statystyk z 2022 roku, 2,2 miliona osób w Polsce pobierało rentę dla osób z niepełnosprawnościami. Szacuje się, że około 45% z nich boryka się z niepełnosprawnością ruchową — to ponad milion osób, które mają problemy z poruszaniem się. Dla takich grup posiadanie windy w bloku to konieczność, a termin „więźniowie czwartego piętra” wydaje się niewystarczająco pojemny. Kiedy poruszamy się na wózku inwalidzkim, z balkonikiem czy o lasce, nawet półpiętro może być przeszkodą nie do pokonania.
Niepełnosprawność nie ogranicza się jednak do grup pobierających rentę i tych, które na stałe zmagają się z różnego rodzaju trudnościami. Jak wspomina w swojej najnowszej książce „Dla kogo jest miasto?” Magdalena Milert, niepełnosprawność toteż czas, kiedy skręcimy kostkę, jesteśmy wciąży albo nasz organizm niedomaga zwielu różnych, nierzadko prozaicznych powodów [4]. W takich momentach winda również może okazać się nieocenioną pomocą. Nawet jeśli nowe zmiany prawne nie będą wiążące dla znacznej części polskich spółdzielni, może warto wziąć sprawy w swoje ręce, skorzystać z dostępnych programów dofinansowania i zainwestować w bezpieczną przyszłość oraz lepszy standard życia dla osób, którym ich własne mieszkanie stało się więzieniem?
Przemysław Ciępka
[1] https://magazynpismo.pl/rzeczywistosc/reportaz/wiezniowie-czwartego-pietra/
[2] M. Potyra, K. Góral-Radziszewska, K. Waśkiewicz, E. Gawińska-Drużba, Prognoza ludności na lata 2023-2060, 2022, s. 46.
[3] https://bezprawnik.pl/wielka-plyta-ile-przetrwa/
[4] M. Milert, Dla kogo jest miasto? Jak stworzyć przestrzeń, która o nas dba, 2025, s. 81-82
