Zamiast luksusowych loftów — nowoczesna siedziba Izby Administracji Skarbowej w podupadłej kamienicy przy Żeromskiego 88. Projekt Boom Architekci dowodzi, że odnowa zabytku nie musi iść w parze z gentryfikacją. Ten budynek to historia przemian politycznych w Polsce na przestrzeni ostatnich 140 lat, a jej nowy rozdział napisali łódzcy architekci. Do tego stoi w miejscu, w którym spotykają się dwa skrajnie różne podejścia do projektowania miasta. Jak udało się połączyć dwa urbanistyczne paradygmaty?
Inicjatorem, a także budowniczym kamienicy przy ulicy Żeromskiego 88 był Juliusz Zilke — cieśla, założyciel ważnego warsztatu stolarskiego przy dzisiejszej ulicy Dowborczyków (nazywanej zresztą dawniej od jego imienia ulicą Juliusza). Za projekt odpowiadał z kolei Stefan Jano Lemene, autor bogato zdobionej kamienicy Marii i Stefana Szylke przy Wrześnieńskiej 4. Budowla przy Żeromskiego 88 (dawniej ulica Pańska) powstała w 1891 roku jako piętrowa (od strony podwórza trzykondygnacyjna) siedziba Brygady Artyleryjskiej. Później stacjonowała tam carska policja konna, a już po I wojnie światowej w budynku ulokowano schronisko dla weteranow. W następnych dziesięcioleciach w kamienicy stacjonowały kolejne odsłony służb mundurowych — policja państwowa II RP, okupacyjne służby policyjne III Rzeszy, a wreszcie Wydział Drogowy Milicji Obywatelskiej. Jeszcze do 2015 roku w kamienicy znajdowała się siedziba łódzkiej drogówki.
Pozbawiony troski budynek od lat popadał w ruinę — ostatni remont miał miejsce jeszcze w latach 70. ubiegłego stulecia. Kilka lat temu był w tak złym stanie, że służby musiały opuścić swoje dotychczasowe miejsce pracy, przenosząc się na Stokowską 21 na Bałutach. Kamienica, choć objęta ochroną konserwatorską, przez klika lat czekała na deyczję, która miała zaważyć o jej przyszłości.
W 2018 roku miasto rozpisało konkurs architektoniczny na przystosowanie budynku do pełnienia funkcji biurowych, w którym zwyciężyła łódzka pracownia Boom Architekci. Pomysł był prosty — eklektyczna, neorenesansowa elewacja nadal miała zdobić ulicę Żeromskiego 88, z kolei podwórka i wnętrza miały przejść wielką przemianę. Ostatecznie zdecydowano, że budynek stanie się siedzibą łódzkiej Izby Administracji Skarbowej. Po 2 latach budowa dobiegła końca — jak teraz wygląda siedziba łódzkiej skarbówki?
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Marcin Grabowiecki © Boom Architekci
urbanistyczne antypody
Otoczenie, w którym projektowano rewitalizację i przebudowę dawnej siedziby drogówki nie należało do najłatwiejszych. Działka, na której znajduje się budynek umiejscowiona jest na styku dwóch typów zabudowy — od północy dominuje typowa dla Łodzi, pierzejowa zabudowa z XIX-wiecznymi, eklektycznymi kamienicami. Od południa zabudowa jest późniejsza, a przy tym luźniejsza. Z tej strony z adresem Żeromskiego 88 bezpośrednio graniczy osiedle bloków z wielkiej płyty, dalej są porozrzucane kamienice, zarówno historyczne, jak i postmodernistyczne. Po drugiej stronie dwupasmowej jezdni znajduje się mieszanka o podobnym stopniu skomplikowania. Jak Boom Architekci pogodzili dwie zupełnie różne wizje kształtowania przestrzeni?
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Marcin Grabowiecki © Boom Architekci
W przypadku elewacji frontowej sprawa była oczywista — kamienica figuruje w Gminnej Ewidencji Zabytków, wobec czego w fasada prezentuje się tak, jak w czasach swojej świetności. W ramach remontu konserwatorskiego przywrócono jej jasną kolorystykę, podobną do tej, którą operują sąsiednie kamienice od strony północnej. Odnowiono detale architektoniczne, w tym płaskorzeźby w edykułach znajdujących się na osi fasady. Pojawił się za to element, którego wiele z osób mieszkających w Łodzi może nie pamiętać — nad główną bramą zawisł bowiem balkon. Nie jest to zwykły balkon — miał bowiem z niego przemawiać sam Józef Piłsudski. Ponoć zdemontowano go w latach 70. ubiegłego stulecia ze względu na zły stan techniczny, teraz znów podkreśla osiowość fasady kamienicy przy Żeromskiego 88.
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Marcin Grabowiecki © Boom Architekci
architektura o dwóch twarzach
Na fasadzie rola historyzmu się zakończyła — projekt zakładał przebudowę tylnej części budynku oraz oficyn. Od strony ulicy Żeromskiego widoczna jest jeszcze jedna, południowa elewacja. Wcześniej była tam ślepa ściana, do połowy przysłonięta parterową przybudówką. Boom Architekci zaprojektowali nowoczesną elewację z dużymi przeszkleniami o zróżnicowanych formatach. Ich wysokości powtarzają jednak podziały poziome elewacji frontowej.
Ideą kompozycji ściany szczytowej budynku frontowego oraz elewacji oficyny było „scalenie” historycznej zabudowy ze współczesną.
— mówił Krzysztof Goszczyński z pracowni Boom Architekci w rozmowie z Architekturą & Biznes.
Chodzi tu o wspomniane wcześniej bloki z wielkiej płyty, które operują estetyką znacznie różniącą się od tej prezentowanej przez neostylowe kamienice w dalszej części ulicy Żeromskiego. W podobny sposób rozwiązano wszystkie elewacje wyglądające na podwórze kompleksu.
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Marcin Grabowiecki © Boom Architekci
Kompleksu, bo w ramach przebudowy zachowano dwie oficyny — po stronie południowej znajduje się budynek garażowy z 9 miejscami postojowymi oraz wiatą rowerową i miejscem do ładowania samochodów elektrycznych, zaś od północy oficyna pełniąca funkcje biurowe, nadbudowana o jedną kondygnację. Wyburzono za to budynek portierni z lat 70. ubiegłego wieku, znajdujący się w jednym z naroży działi. Teraz urządzono tam wjazd do podwórza.
Elewacje w podwórzu pozbawiono historycznego detalu — nie są one jednak zupełnie płaskie. Otwory okienne przysłoniono przy pomocy łamaczy świateł w formie pionowych żyletek, które nie tylko poprawiają komfort termiczny w budynku podczas upałów, ale i nadają rytmu nowoczesnym elewacjom.
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Wojciech Kobylański © Boom Architekci
parking w oficynie
Plac w podwórzu kamienicy pełni podobne funkcje, co przed metamorfozą — jest tu parking, wraz z wjazdami do budynku garażowego, znajdującego się przy południowej granicy działki. Teraz jednak utwardzona przestrzeń została wzbogacona o dodatkową zieleń pod postacią szpaleru całkiem wysokich drzew oraz niewielkiego placyku za głównym budynkiem, zagospodarowanego z użyciem małej architektury — kilku ławek wbudowanych w masywne, betonowe donice, wypełnione zielenią. Na dziedzińcu zachowały się także poidła dla koni, które służyły jeszcze w czasach, gdy w budynku stacjonowała carska policja konna.
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Wojciech Kobylański © Boom Architekci
komfort w budżetówce
W nowy sposób zagospodarowano również wnętrza. Mimo że kubatura pozostała zasadniczo ta sama, to główny budynek zyskał nieco dodatkowej powierzchni — to dzięki zamknięciu prześwitu bramy wjazdowej, ulokowanej na osi budynku, za wielkimi szybami. Teraz „w bramie” znajduje się reprezentacyjny hall z recepcją oraz elementami edukacyjnymi — jedną ze ścian wyklejono fototapetą, objaśniającą długą, pełną ciekawostek i zmian historię budynku przy Żeromskiego. W przestrzeni hallu wyeksponowano także zabytkową substancję ściany frontowej, a całość dopełniono eleganckim, drewnianym wykończeniem.
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Wojciech Kobylański © Boom Architekci
Jeśli chodzi o przestrzenie pracy — tym bliżej do współczesnych, korporacyjnych biurowców, niż standardu znanego z budynków użyteczności publicznych. Oprócz pomieszczeń biurowych zadbano również o przestrzenie wspólne, na przykład kantynę. Wykonczenie jest eleganckie i nowoczesne, jednak nie ekstrawaganckie ani przesadnie futurystyczne. Jak wyjaśniał Krzysztof Goszczyński w rozmowie z A&B:
[...] ostatnią funkcją budynku były biura policji, obiekt nie wymagał dużych przekształceń. Trudne było jedynie dostosowanie do współczesnego standardu pomieszczeń w aspekcie instalacji, akustyki i zaplecza socjalnego. Nowym elementem w budynkach jest dostosowanie ich do potrzeb osób z niepełnosprawnościami — zaprojektowano windę i podnośnik. Poziomy stropów są inne w budynku frontowym i oficynie dlatego też winda znajduje się w łączniku, jest przelotowa, co pozwala na połączenie wszystkich poziomów budynku.
W budynku pojawiły się również toalety dla osób z niepełnosprawnościami. O tym, że mamy do czynienia z obiektem odpowiadającym standardom XXI wieku świadczą też rozwiązania z zakresu energooszczędności — na dachach budynków zainstalowano panele fotowoltaiczne, cały obiekt przeszedł również termomodernizację oraz został wyposażony w wentylatory z rekuperacją ciepła i system zbiorników retencyjnych.
Budynek Izby Administracji Skarbowej przy ulicy Żeromskiego 88 w Łodzi po przebudowie
fot.: Wojciech Kobylański © Boom Architekci
rewitalizacja bez skutków ubocznych
Projekt Boom Architekci pokazał, że na hasło „rewitalizacja kamienicy” nie musimy myśleć o loftowych mieszkaniach i enklawach dla osób o najzasobniejszych portfelach, a XIX-wieczna zabudowa ma potencjał nie tylko do tego, by być kapitalizowaną w toku procesów rewitalizacyjnych, ale i świetnie służyć instytucjom publicznym. Jeśli zatem gdzieś w Polsce da się jeszcze ocalić ducha miejsca i nadać mu nowy sens, przysługując się nie wąskiej grupie, a ogółowi społeczeństwa, to Łódź właśnie pokazała, jak to się robi.
