Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w Krakowie od dziesięcioleci czeka na siedzibę z prawdziwego zdarzenia. W ostatnim czasie marzenie wydaje się bliskie urzeczywistnienia, ponieważ Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego wskazał docelową lokalizację dla budynku, który ma stać się nowym domem krakowskiej filharmonii. Budowa obiektu kulturalnego o takiej randze jest również ważną szansą dla miasta, mogącego wzbogacić się o reprezentacyjny budynek, który stanie się ważnym punktem na architektonicznej mapie Krakowa. Może jednak okazać się, że plany te legną w gruzach — jak alarmują specjaliści z Towarzystwa Urbanistów Polskich, otoczenie planowanego budynku jest zagrożone.
Krakowska Filharmonia im. Karola Szymanowskiego powstała w lutym 1945 roku, w przededniu zakończenia II wojny światowej. Od samego początku swojego istnienia jej siedzibą jest neobarokowy Dom Katolicki, wybudowany w 1931 wedle koncepcji Józefa Pokutyńskiego. Mimo że obiekt posiada jedną z największych sal koncertowych w Krakowie, to nigdy nie był pomyślany jako dom dla tak dużej i ważnej instytucji, która od początku swojego istnienia czeka na własną siedzibę. Wygląda na to, że oczekiwanie może się wkrótce zakończyć.
Temat budowy własnej siedziby Filharmonii Krakowskiej ma już ponad pół wieku historii. Planowane lokalizacje omawiane były na łamach wielu czasopism, z których pewne tytuły w międzyczasie przestały istnieć. Mimo dziesiątków artykułów i kilku konkursów na koncepcję, Filharmonia Krakowska nadal czeka na swoją pierwszą własną siedzibę.
— pisała Filharmonia Krakowska na swoim profilu w mediach społecznościowych w styczniu 2024 roku.
gdzie powstanie Filharmonia Krakowska?
Budowa Filharmonii Krakowskiej będzie inwestycją realizowaną nie przez miasto, a Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Ten od dawna był w posiadaniu działki znajdującej się w jednej z kluczowych krakowskich lokalizacji — przy Rondzie Grzegórzeckim, na skrzyżowaniu Alei Pokoju oraz Alei Powstania Warszawskiego. To właśnie tutaj planowana jest budowa nowej Filharmonii Krakowskiej, dokładny adres to Aleja Pokoju 2. Dziś są tu głównie zieleń, ważna z punktu widzenia retencji i redukcji miejskiej wyspy ciepła, oraz gruzy, jednak nie zawsze tak było — jeszcze do 2018 roku stały tam zabudowania dawnej przychodni lekarskiej, którą wyburzono w związku z planami budowy w tym centrum nowego Ratusza Urzędu Marszałkowskiego. Ten miał już nawet gotowy projekt autorstwa pracowni Horizone Studio i Małeccy Biuro Projektowe, wyłoniony w konkursie zorganizowanym w 2013 roku.
Wizualizacje przedstawiające Ratusz Marszałkowski w Krakowie
© Horizone Studio
Z różnych powodów do budowy nie doszło, a władze Województwa Małopolskiego zdecydowały, że w miejscu tym powstanie jednak kolejna przychodnia, która w rzeczywistości ma być dużym kompleksem, zawierającym w sobie biura przeznaczone dla małopolskiego NFZu. Również i ten pomysł podupadł, za to od dłuższego czasu dało się słyszeć, że przy Rondzie Grzegórzeckim planowana jest budowa Filharmonii Krakowskiej.
4 marca bieżącego roku Urząd Marszałkowski ostatecznie potwierdził, że działka przy Rondzie Grzegórzeckim stanie się miejscem, w którym powstanie nowa Filharmonia Krakowska.
mamo, możemy filharmonię? mamy filharmonię pod blokiem!
Okolice Ronda Grzegórzeckiego wydają się dogodną lokalizacją dla nowego budynku Filharmonii ze względu na świetną komunikację, dobrze eksponowane, narożne miejsce oraz bliskość dworca, Opery Krakowskiej i Kwartału Kultury planowanego w obrębie Wesołej. Istotnym czynnikiem dla sukcesu całego przedsięwzięcia będzie nie tylko realizacja projektu wyłonionego w ramach zapowiadanego konkursu, lecz także sposób zagospodarowania okolicznych działek.
Dla regionu Grzegórzki-Centrum w ostatnim czasie uchwalono plan miejscowy. Dla okolic wlotu Alei Pokoju zaplanowano stosunkowo wysoką zabudowę, która wraz z istniejącymi, wysokimi budynkami po stronie południowej ma flankować początek szerokiej alei.
W kontekście lokalizacji planowanej pod budowę Filharmonii Krakowskiej w opinii środowisk architektonicznych i urbanistycznych problematyczna okazuje się działka przy ulicy Kordylewskiego 3, której zabudowa stanie się prawdopodobnie tłem dla nowego obiektu kulturalnego. W zapisach planu miejscowego uwzględniono dla tej działki maksymalne parametry zabudowy, które przy spełnieniu określonych warunków (na przykład wykorzystania intensywnego zielonego dachu), pozwalają na wzniesienie budynku o wysokości do 35 metrów, pełniącego funkcję usług zdrowia i pomocy społecznej, usług biurowych i administracji lub obsługi komunikacji.
Poniżej załączamy widok miejsca, w którym planowana jest budowa Filharmonii Krakowskiej. Za nią powstać ma blok.
© Miejski System Informacji Przestrzennej Krakowa
Okazuje się, że dla tej właśnie działki jest już plan — pod koniec lipca ubiegłego roku do krakowskiego magistratu wpłynął wniosek o pozwolenie na budowę obiektu mieszkalnego wielorodzinnego. Do końca roku, a więc przed uchwaleniem nowego planu miejscowego, wydana została pozytywna decyzja na budowę bloku o wysokości 10 kondygnacji naziemnych.
list otwarty Towarzystwa Urbanistów Polskich
W sprawie decyzji, które mogą wpłynąć na najbliższe otoczenie planowanego budynku Filharmonii Krakowskiej, jednoznaczne stanowisko przyjął małopolski oddział Towarzystwa Urbanistów Polskich. Członkowie stowarzyszenia negatywnie opiniowali procedowany dla tego rejonu plan podczas sesji Rady Miasta Krakowa, która odbyła się 12 lutego bieżącego roku. Teraz Towarzystwo Urbanistów Polskich wystosowało list otwarty, którego treść przytaczamy poniżej:
Z końcem października ubiegłego roku specjalny Zespół powołany przez Urząd Marszałkowski podjął decyzję o lokalizacji nowej siedziby Filharmonii Krakowskiej im. Karola Szymanowskiego przy Rondzie Grzegórzeckim, u zbiegu Alei Powstania Warszawskiego i Alei Pokoju.
Decyzja ta została przyjęta z pełną aprobatą przez Władze Miasta, środowiska kultury i ogół Krakowian, gdyż ta lokalizacja wynika z idei rozwoju funkcji kultury w kierunku wschodnim Krakowa, w bliskim sąsiedztwie istniejącej Opery Krakowskiej przy Rondzie Mogilskim, Teatru Variété przy ul. Grzegórzeckiej, dalej Akademii Muzycznej, a także dzielnicy Wesoła przewidywanej dla rozwoju kreatywnych form kultury, rozrywki i rekreacji dla mieszkańców Krakowa. Ponadto teren nowej filharmonii znajduje się na styku strefy buforowej wokół obszaru Starego Miasta wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest to miejsce znakomite, obecnie najwłaściwsze dla tej strategicznej inwestycji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.
Filharmonia w każdym mieście na świecie jest instytucją i budowlą szczególną, stawianą na dziesięciolecia lub nawet wieki, ze względu na swoją funkcję i charakter stanowiącą symbol architektoniczny i przestrzenny całych metropolii, znak ich statusu i ambicji obecnie i w przyszłości. Wiele z nich uzyskało status ikony i taką ikoną – nowoczesnego, ambitnego i skierowanego w przyszłość Krakowa – powinien stać się nowy gmach – siedziba Filharmonii Krakowskiej. Trzeba, aby uzyskał najbardziej atrakcyjną i nowoczesną formę architektoniczną zaprojektowaną w drodze konkursu międzynarodowego i był stosownie wyeksponowany w strukturze miejskiej, gdyż jest to obiekt prestiżowy, wyznaczający najwyższe standardy otaczającej architekturze i publicznym przestrzeniom miasta.
Jednakże radość z potencjału miejsca wybranego dla nowego gmachu Filharmonii Krakowskiej nie trwała długo, gdyż sąsiadujący teren został obciążony decyzjami administracyjnymi, które – według naszej, małopolskich architektów-urbanistów przemyślanej opinii – mogą doprowadzić do całkowitego zniszczenia walorów tej lokalizacji.
Równolegle w niecały tydzień po podjęciu decyzji o usytuowaniu nowej siedziby Filharmonii Krakowskiej przy Rondzie Grzegórzeckim na działce bezpośrednio przylegającej do terenu, na którym ma stanąć gmach filharmonii, wydano pozwolenie na budowę ogromnego 10 kondygnacyjnego apartamentowca z dwiema kondygnacjami podziemnymi, o przeskalowanej kubaturze trzykrotnie większej niż sąsiednie budynki w otoczeniu. Stanie on tuż za płotem odgradzającym teren filharmonii. Będziemy zatem mieli „filharmonię pod blokiem”.
Jednocześnie w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego „Grzegórzki Centrum” w tym obszarze wyłącznie dla tej jednej niezabudowanej działki dozwolono wysokość zabudowy 35 m (sąsiadujące działki mają ograniczenie wysokości do 17 m) oraz zatwierdzono w planie znaczne zwiększenie bryły budynku poprzez zmianę dopuszczalnej linii zabudowy wzdłuż ul. Kordylewskiego, uwzględniając wyłącznie postulaty inwestora i dostosowując de facto ustalenia planu do wydanego już pozwolenia na budowę apartamentowca. Odrzucono uwagi do planu przedstawione przez Radę Dzielnicy II Grzegórzki w imieniu mieszkańców wnoszące o obniżenie dopuszczalnej wysokości zabudowy do 15 m, gdyż istniejąca zabudowa w sąsiedztwie ma 3 kondygnacje. Zgłaszane przez TUP rozwiązanie – wyłączenie z uchwalanego planu tego fragmentu terenu – także zignorowano. Plan „Grzegórzki–Centrum” pospiesznie uchwalono, choć jest już na wstępie obciążony zasadniczym błędem przestrzennym.
Mimo że znano już decyzję o usytuowaniu nowego gmachu Filharmonii Krakowskiej władze miasta w żadnej z podjętych decyzji nie uwzględniły tej ważnej zmiany uwarunkowań, nie wzięto pod uwagę głosu Towarzystwa Urbanistów Polskich wyrażonego na posiedzeniu Komisji Planowania Przestrzennego Rady Miasta Krakowa 10 lutego 2025 r. oraz na posiedzeniu plenarnym Rady Miasta Krakowa w dniu 12 lutego 2025 r., a także w petycji do Prezydenta Krakowa i Rady Miasta.
Argument pracowników Urzędu Miasta Krakowa, że w okolicy są już wysokie budynki nie jest trafny, gdyż stoją one w odległości od 50 do 200 m od granicy terenu przeznaczonego pod filharmonię, a nie dosłownie w odległości kilku metrów, jak planowany apartamentowiec. Żaden z nich nie ma tak przytłaczającej wizualnie formy jak ten planowany budynek, widocznej z każdej strony, którego ogromna bryła absolutnie zdominuje otoczenie. Dotkliwie ucierpi na tym przede wszystkim przyszły gmach filharmonii i całe założenie urbanistyczne przestrzeni publicznej wokół niego. Zniweczy to możliwości odpowiedniego do rangi zaprojektowania tego prestiżowego miejsca i to nie filharmonia – budynek użyteczności publicznej reprezentacyjny dla miasta i regionu – będzie dominantą przestrzenną w tym miejscu, tylko ogromny blok mieszkalny.
Instytucje miasta Krakowa głoszą, że wszystko jest zgodne z prawem. Należy jednak zaznaczyć, że władze są zobowiązane kierować się przepisami, ale zawsze uwzględniając jednocześnie nadrzędny, konstytucyjny, chroniony prawem interes publiczny. Tego interesu publicznego w żadnej z wymienionych decyzji nie wzięto pod uwagę, choć była na to wystarczająca ilość czasu i choć nie naruszało to przepisów. Uwzględniono za to prywatny interes dużej firmy wykorzystującej słabości systemu planowania i zagospodarowania przestrzeni, która w dodatku w czasie procedury planistycznej uzyskała od urzędu maksymalne wskaźniki zabudowy i zagospodarowania wyznaczone w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Krakowa.
W bieżącym 2025 roku Urząd Marszałkowski zaplanował przeprowadzenie konkursu na projekt architektoniczny nowej Filharmonii Krakowskiej im. Karola Szymanowskiego. Obecnie stoimy wobec sytuacji, gdy będzie to konkurs na projekt zasłonięcia apartamentowca, a nie na stworzenie założenia przestrzennego godnego Królewskiego Miasta Krakowa – gmachu i otoczenia jednej z najważniejszych instytucji kulturalnych całego regionu, na którą przewidziano docelowo blisko pół miliarda złotych z publicznych środków.
W związku z powyższym my, małopolscy architekci-urbaniści, występując w interesie publicznym wynikającym z obowiązującego prawa oraz konstytucji, na podstawie naszej wiedzy, umiejętności i doświadczeń wzywamy władze Miasta Krakowa i Województwa Małopolskiego do niezwłocznego zatrzymania procesów prowadzących do opisanej powyżej degradacji przestrzeni, w której ma stanąć prestiżowy nowy gmach Filharmonii Krakowskiej a także do przywrócenia należytej rangi tej inwestycji.
Najlepszym rozwiązaniem naprawiającym popełnione błędy byłoby pozyskanie dla filharmonii działki, dla której wydano pozwolenie na budowę przeskalowanego apartamentowca. Podstawą prawną jest oczywiste uznanie budowy nowego gmachu filharmonii za inwestycję celu publicznego na podstawie art. 6 p. 6 Ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. 1997 nr 115 poz. 741) w związku z art. 2 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U. 1991 nr 114 poz. 493) wraz ze skutkami wynikającymi z Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2024 poz. 1130).
Działka ta po pozyskaniu może w zasadniczy sposób zwiększyć możliwości rozwiązań funkcjonalnych i przestrzennych samego gmachu filharmonii i jego otoczenia. Może stanowić doskonałe uzupełnienie terenu dla funkcji towarzyszących i uzupełniających a przede wszystkim pozwoli na stworzenie tła odpowiedniego w skali i charakterze dla wyeksponowania gmachu, a także będzie szansą na powiększenie atrakcyjnych przestrzeni publicznych wokół.
Towarzystwo Urbanistów Polskich zrzeszając w swoich szeregach fachowców z zakresu kształtowania przestrzeni, w tym przestrzeni zurbanizowanej widzi i ocenia skutki przestrzenne podejmowanych decyzji i zgodnie z celami statutowymi zwraca uwagę na konieczność naprawienia błędów w imię ponadczasowych wartości Krakowa, gdyż błędy obecnej chwili pozostaną na zawsze świadectwem naszych czasów w przestrzeni miasta. Jest jeszcze moment na podjęcie działań, zanim inwestor wybuduje swój ogromny blok.
Kraków zasługuje na należny mu szacunek do przestrzeni ze strony swoich władz i na stosowne do jego dzisiejszej rangi i przyszłych aspiracji potraktowanie prestiżowych, reprezentacyjnych dla miasta i Małopolski instytucji i budowli publicznych, z których filharmonia – oczekiwana od kilkudziesięciu lat – jest jedną z najważniejszych.
Pozostajemy z szacunkiem i nadzieją na odpowiednie, korzystne dla Królewskiego Miasta Krakowa, Małopolski i Rzeczypospolitej działania właściwych organów władzy samorządowej i państwowej, które doprowadzą do satysfakcjonujących rozwiązań w powyższej sprawie.
Z poważaniem
W imieniu Towarzystwa Urbanistów Polskich Oddział Kraków
Członek Zarządu prof. dr hab. Inż. arch. Barbara Bartkowicz
Swój komunikat w tej sprawie wydał również SARP Oddział Kraków:
Stanowisko Stowarzyszenia Architektów Polskich Oddział Kraków w sprawie ochrony ładu przestrzennego w sąsiedztwie planowanej lokalizacji nowej siedziby Filharmonii Krakowskiej
Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Kraków, w ślad za Listem Otwartym Towarzystwa Urbanistów Polskich w Krakowie z dnia 24 lutego 2025, skierowanym do Władz Miasta Krakowa, Władz Województwa Małopolskiego i Ogółu Mieszkańców
w sprawie dbałości o wybitny standard kształtu miasta, realizowania wysokiej jakości przestrzeni urbanistycznej, adekwatnej do statusu i aspiracji Krakowa, a to w kontekście należytego zaprojektowania, zbudowania i funkcjonowania nowej siedziby Filharmonii Krakowskiej
w pełni popiera zawarte w nim postulaty, mające na celu ochronę ładu przestrzennego otoczenia i miejsca budowy nowej siedziby Filharmonii, w kontekście wydanych rozstrzygnięć administracyjnych.
SARP Oddział Kraków, kierując się swoimi celami statutowymi, w tym dbałością o wysoką jakość architektury, przestrzeni i środowiska — stoi na stanowisku, iż troska o wspólną przestrzeń publiczną wyraża się poprzez szacunek, mądre i staranne jej użytkowanie i ustawiczną ochronę.
Wobec powyższego SARP Oddział Kraków pragnie wskazać, iż budowa tak prestiżowego dla Miasta i Województwa obiektu jakim jest Filharmonia, wymaga stosownego tła, które nie zdominuje, nie będzie stanowić dla niego konkurencji, a będzie z nim współgrać eksponując jego wartości.
Po przeanalizowaniu wydanych decyzji administracyjnych, a w szczególności decyzji pozwolenia na budowę budynku mieszkalnego przy ul. Kordylewskiego, na działce sąsiadującej z terenem inwestycji Filharmonii, należy poddać w wątpliwość, czy uwzględniły one powyższe założenia.
Mając na uwadze i dbając o jakość wspólnej przestrzeni uważamy, iż należy poddać weryfikacji dotychczasowe rozstrzygnięcia administracyjne.
Z poważaniem,
arch. Magdalena Buczyńska-Zapała
Prezes SARP Oddział Kraków
Działka przy Rondzie Grzegórzeckim należąca do Urzędu Marszałkowskiego pełni obecnie rolę terenu zielonego
fot.: Przemek Ciępka
co dalej z budową Filharmonii Krakowskiej?
Na ten moment władze miasta, ani Urząd Marszałkowski nie podjęły żadnej decyzji w sprawie budowy przy ulicy Kazimierza Kordylewskiego 3. Znamy za to dalsze kroki, które mają doprowadzić do budowy wyczekiwanego budynku Filharmonii. Jak zapowiada Urząd Marszałkowski, jeszcze w tym roku odbędzie się międzynarodowy konkurs architektoniczny, w którym wyłoniona zostanie koncepcja dla nowego budynku. Na pierwsze koncerty w nowej Filharmonii przyjdzie jednak jeszcze trochę poczekać – początek budowy przewidziany jest na początek 2029 roku, z kolei jej finał ma mieć miejsce w I kwartale 2032 roku.
