Zielone ściany to jeden z bardziej rozpowszechnionych trendów zrównoważonej architektury ostatnich lat. Mimo znacznej ceny, skomplikowanego procesu projektowego i realizacyjnego, a także kilku innych wad, potrafią poprawić charakterystykę termiczną budynku i komfort cieplny mieszkańców, zwiększyć bioróżnorodność oraz pozytywnie wpływać na samopoczucie użytkowników. Pojawiają się w najbardziej spektakularnych realizacjach — w wielkich dworcach, na kampusach uczelni i w biurowcach. Nie są jednak wymysłem architektury ostatnich lat, bo w formie dzikich pnączy porastają budynki w miastach i na wsiach już od wielu wieków. Chociaż rośliny pnące wnoszą wiele dobrego, nie mogą liczyć na należytą ochronę — jej brak sprawił, że w centrum Krakowa zamiast zielonej ściany pojawił się efektowny mural. Co przynosi ta zmiana?
Krakowski Festiwal Filmowy to wydarzenie na dobre wpisane w kulturalną czasoprzestrzeń stolicy małopolski. Od 1961 roku w ramach festiwalu w miejskich kinach, zarówno tych znajdujących się pod dachem, jak i plenerowych, wyświetlane są najlepsze produkcje krótkometrażowe, dokumentalne i animowane. Jak głosi strona wydarzenia, „Krakowski Festiwal Filmowy jest jedną z najstarszych imprez na świecie poświęconych filmom dokumentalnym, krótkim animacjom oraz krótkim fabułom”. W tym roku obchodzi swoje 65 urodziny. Z tej okazji powstało „miejsce jubileuszowe”, znajdujące się przy ogródku niewielkiej piekarni rzemieślniczej „Piętka” — na placu wyłożonym żwirem ustawiono kilka leżaków, a ogrodzenie przykryto dużymi plandekami, informującymi o miejskim festiwalu. Ponad nimi, na ścianie kamienicy, znalazła się nowa miejska „atrakcja”.
Przy ulicy Asnyka w Krakowie pojawił się nowy mural
fot.: Przemysław Ciępka
pnącza na Asnyka
Podobnym wiekiem, co krakowski festiwal, mogły pochwalić się pnącza winobluszczu, który porastał ściany kamienicy przy Asnyka 10. Od kilku pokoleń każdej wiosny zazieleniał ścianę południową budynku, podobnie jak drzewa i krzewy rosnące na podwórku tuż obok. Tego roku jednak zieleni nie było. Zamiast niej pojawiły się żwir i mural uświetniający 65-lecie krakowskiego festiwalu. Gdzie zniknęły pnącza?
mural w miejscu zieleni
Przypadająca na 27 maja bieżącego roku premiera muralu zaprojektowanego przez absolwenta krakowskiej ASP, Przemysława Potocznego, wywołała różne reakcje — niektórzy z mieszkańców cieszyli się na widok kolażowej kompozycji, łączącej w sobie fragmenty najlepszych plakatów festiwalowych z ostatnich lat, inni szybko przypomnieli sobie, że na ślepej ścianie zamiast błękitu i czerwieni, przez ostatnie kilkadziesiąt lat dominowała zieleń. Internetowe oburzenie szybko dotarło na oficjalny profil miasta, który informował o powstaniu nowego muralu.
Nikt nie usuwałby żywej zieleni, po to aby zrobić miejsce na mural. Mural zakrył po prostu pustą ścianę po wcześniejszej obumarłym bluszczu.
— odpowiedział administrator profilu Kraków PL na zarzuty związane z wycinką.
Przy ulicy Asnyka w Krakowie pojawił się nowy mural
fot.: Przemysław Ciępka
Kto zatem odpowiada za zniszczenie zielonej ściany przy ulicy Asnyka? Odpowiedź kryje się pod jednym z postów popularnej piekarni – okazuje się bowiem, że:
[...] bluszcz został omyłkowo uszkodzony przez ekipę porządkującą-jego zniszczenie nie było naszym celem czy planem i jest nam równie przykro z powodu jego braku co Panu-posadziliśmy już nowy bluszcz. Mimo wszystko pracujemy cały czas, by ten zakątek nabrał wyjątkowego charakteru i nie powiedzieliśmy jeszcze ostatniego słowa jeśli chodzi o prace, które będą miały tu miejsce.
W sieci pojawiły się różne, niepodparte żadnymi dowodami insynuacje, mówiące o zaplanowanej akcji. Czy jednak znalezienie winowajcy ma aż tak duże znaczenie? Okazuje się, że ktokolwiek nie byłby odpowiedzialny za tę wycinkę, nie poniósłby żadnych konsekwencji.
Przy ulicy Asnyka w Krakowie pojawił się nowy mural
fot.: Przemysław Ciępka
chronią, choć same nie są chronione
Bez względu na zajmowaną powierzchnię, wiek oraz rolę w miejskim ekosystemie, bluszczowi oraz innym powszechnym roślinom pnącym nie przysługuje forma ochrony podobna do tej, którą objęte są drzewa, nie trzeba więc ubiegać się o odpowiednią decyzję przed wycinką takiej rośliny. Wedle definicji Biuletynu Informacji Publicznej pnącza nie są również krzewami, które wymagają uzyskania pozwolenia na wycinkę w przypadku zgrupowań zajmujących więcej niż 25 metrów kwadratowych, bowiem krzew to:
wieloletnia roślina rozgałęziająca się na wiele równorzędnych zdrewniałych pędów, nietworzącą pnia ani korony, niebędącą pnączem
Do 2014 roku jeden z najczęściej występujących gatunków roślin pnących, bluszcz pospolity (Hedera Helix) objęty był ochroną gatunkową, wobec czego jego wycinka wymagała zgody odpowiednich organów. Teraz zniknięcie bluszczu lub winobluszczu, nawet jeśli jest niezwykle okazały i stanowi ważną część miejskiej zieleni, nie sprawi, że wycinający poniesie konsekwencje. Nie znaczy to jednak, że strat uda się uniknąć w zupełności, ponieważ zielona ściana w tej klasycznej odsłonie ma wiele zalet.
Przy ulicy Asnyka w Krakowie pojawił się nowy mural
fot.: Przemysław Ciępka
co daje bluszcz na ścianie budynku?
Wbrew pozorom bluszcz, podobnie jak duża część innych gatunków roślin pnących, w większości przypadków nie szkodzi strukturze budynku, który porasta. Co więcej, często stanowi dla niego ochronę, na przykład przed opadami atmosferycznymi, również tymi mogącymi potencjalnie naruszyć powłokę budowli, jak grad czy śnieg. Pnącza poprawiają mikroklimat wokół budynku, a ich korzenie, rosnące wzdłuż murów obwodowych, odciągają wodę, osuszając tym samym fundamenty.
Dobrze zaprojektowana zielona ściana z pnączy może zmniejszyć zużycie energii przez klimatyzację aż o 33% w skali roku. Ponieważ w czasie upalnego lata powierzchnia zieleni nie powoduje nagrzewania się murów obiektu, temperatura w pomieszczeniach zmniejsza się nawet do 3°C. Zimą zielona ściana tworzy izolację, skutecznie zatrzymując ciepło” (Wojciech Bobek Łukasz Byś Siudak Monika Madyda
— piszą Wojciech Bobek, Łukasz Byś, Angelika Siudak i Monika Madyda, autorki artykułu nt. zalet pnączy w mieście1
Zieleń na ścianach budynków wpływa również na akustykę we wnętrzach — mury porośnięte bluszczem zmniejszają ilość hałasu przedostającego się do środka budynku nawet o 8 decybeli, a w niektórych przypadkach nawet więcej. Co więcej, pnącza nie tylko chronią nasze domy — same stanowią schronienie dla wielu żywych istot:
Gęsta roślinność zapewnia miejsca lęgowe i schronienie dla ptaków, nietoperzy i małych ssaków. Ptaki, takie jak wróble, zięby i strzyżyki, mogą znaleźć bezpieczne miejsca do budowy gniazd w liściach. Nietoperze, które odgrywają istotną rolę w kontrolowaniu populacji owadów, mogą gnieździć się w szczelinach i zagłębieniach struktury zielonej ściany. Małe ssaki, takie jak wiewiórki i jeże, mogą również znaleźć schronienie w pionowej roślinności, tworząc zróżnicowane siedlisko miejskie. Zielone ściany są także siedliskiem dla miejskich populacji ślimaków i stawonogów.
— wymienia w swojej pracy Sylwia Niedziela-Wawrzyniak2.
Przemysław Ciępka
1. W. Bobek, Ł. Byś, A. Siudak, M. Madyda, Zieleń wertykalna jako nowa płaszczyzna we współczesnym rozwoju miast. "Przestrzeń/Urbanistyka/Architektura", 1, 2023, s. 178–188.
2. S. Niedziela-Wawrzyniak, Zielone ściany a bioróżnorodność w mieście — przegląd literatury, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach”, 19, 2024, s. 45-64
