Pośród socrealistycznych zabudowań Osiedla Teatralnego na Nowej Hucie w Krakowie niepostrzeżenie zaszła zmiana ciekawa zarówno z punktu widzenia architektury, jak i oferty kulturalnej miasta. Budynek Teatralnego Instytutu Młodych przy Teatrze Ludowym ma formę nowoczesną, choć nie szokuje, a w jego mury wpisana jest zarówno przeszłość, jak i teraźniejszość. Za projekt modernizacji i rozbudowy dawnej stolarni odpowiada pracownia Atelier Loegler Architekci.
Teatr Ludowy od lat prowadził działalność mającą na celu promocję sztuk performatywnych pośród młodszej widowni. Wraz z objęciem stanowiska dyrektorskiego przez Małgorzatę Bogajewską w 2016 roku pojawił się pomysł zinstytucjonalizowania aktywności, które placówka podejmowała na rzecz propagowania teatru wśród młodzieży. Do tego potrzebna była jednak odpowiednia infrastruktura, której Ludowemu na te cele brakowało.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
Na siedzibę nowego oddziału wybrano budynek dawnej stolarni, ulokowany tuż obok głównego gmachu teatru. Znajdujący się na jego tyłach obiekt dotychczas wykorzystywany był w charakterze magazynu i zaplecza, od 2004 roku znajdowała się tutaj również scena Stolarnia, zawdzięczająca swoją nazwę teatralnej stolarni, którą mieściła budowla. We wrześniu 2023 roku, wraz z rozpoczęciem działalności Teatralnego Instytutu Młodych, budynek stolarni odzyskał nowe życie — nie obeszło się jednak bez gruntownego remontu i rozbudowy, które wykonano wedle koncepcji wybitnego krakowskiego architekta. Jak teraz prezentuje się Teatralny Instytut Młodych?
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Jeremi Astaszow
rozbudowa z misją społeczną
O pierwszych pracach nad adaptacją Stolarni na budynek Teatralnego Instytutu Młodych usłyszeliśmy jeszcze w październiku 2018 roku, kiedy podpisano dokumenty zapewniające unijne dofinansowanie dla projektu. W tym samym czasie powstała również koncepcja architektoniczna, którą opracowało krakowskie studio Atelier Loegler Architekci, prowadzone przez prof. Romualda Loeglera, architekta odznaczonego medalem SARP „Bene Merentibus”. Koszt inwestycji wyniósł 32 miliony złotych — 5 milionów udało się pozyskać z Funduszy Unijnych, resztę budowy zasponsorowało miasto.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
Teatralny Instytut Młodych udostępniono 9 września 2023 roku; od tego czasu w jego murach zrealizowano szereg spektakli, odbyło się kilka festiwali teatralnych, na bieżąco organizowane są wydarzenia kulturalne i edukacyjne dla najmłodszych oraz nieco starszych odbiorców. Jakie były założenia ideowe przebudowy Stolarni?
Nie tylko przebudowa, ale i mała rozbudowa, jeśli chodzi o fizyczny wymiar tego budynku. Dawna Stolarnia, która służyła jako zaplecze dla Teatru Ludowego miała zamienić się w obiekt stricte przeznaczony dla wystawiania sztuk teatralnych, dla kultury i dla wychowania młodzieży w duchu zainteresowania teatrem i pokrewnymi dyscyplinami. Co najważniejsze, budynek przeznaczony jest dla odbiorców o dużej rozpiętości wiekowej, od dzieci, aż po „młodych dorosłych”, którzy zarażeni bakcylem kontaktu ze sztuką teatralną staną się później odbiorcami w teatrach już dla dorosłych. Takie przesłanie społeczne wydaje mi się ideowo aktualnie bardzo potrzebne, żeby wychowanie poprzez kulturę i udział najmłodszym wieku w wydarzeniach kulturalnych tworzyło pokolenie przyszłych, dojrzałych odbiorców, kształtowało postawy społeczne i moralne.
— zauważa prof. Romuald Loegler, autor projektu rozbudowy Teatralnego Instytutu Młodych.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
instytut w murach stolarni
Modernizacji i rozbudowie poddano obiekt powstały w latach 60. XX wieku. Budynek o czterech kondygnacjach naziemnych, użytkowany uprzednio jako zaplecze Teatru Ludowego, oferujące między innymi malarnie, przestrzenie magazynowe czy stolarnię, w której w 2004 roku zaaranżowano niewielką scenę teatralną, poddany został gruntownemu remontowi ze zmianą rozkładu wnętrz. Od strony południowej dobudowany został dodatkowy moduł, w którym znalazło się przeszklone foyer oraz reprezentacyjna klatka schodowa.
Rozbudowa polegała na poszerzeniu możliwości dawnego obiektu stolarni zajmowanego przez zaplecze administracyjne Teatru Ludowego. W jej wyniku budynek stał się siedzibą trzech sal teatralnych dla różnych grup młodzieżowych i dla różnych rodzajów uprawiania sztuki teatralnej. Wraz z salami zaprojektowaliśmy przeszkloną strefę wejściową z kawiarnią, które miały stanowić element zapraszający do wnętrz budynku, swego rodzaju ekshaustor, wchłaniający młodzież w przestrzenie Instytutu. Wypracowaliśmy formułę odbiegającą od archetypu oficjalnego i pompatycznego budynku teatralnego, który może budzić skrępowanie wśród potencjalnych odbiorców z młodszego pokolenia. Teatralny Instytut Młodych to budowla otwarta na widzów, której wnętrza stają się przestrzeniami publicznymi miasta.
— wyjaśnia prof. Romuald Loegler.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Jeremi Astaszow
Oprócz nowych scen i przeszklonego foyer, w budynku znalazło się również miejsce dla infrastruktury niezbędnej dla funkcjonowania Instytutu. Są tutaj więc sale teatralne i edukacyjne, szatnie i garderoby, magazyny, archiwa i przestrzenie biurowe, a także sklepik teatralny. Obiekt przystosowano do użytku przez osoby z niepełnosprawnościami, a identyfikację wizualną, opartą na liternictwie Teatru Ludowego oraz inspirowaną estetyką neonu, zaprojektowało Studio Otwarte. W budynku wykorzystano również rozwiązania proekologiczne, w tym pompy ciepła oraz systemy odzyskiwania energii termicznej.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
kolorowo, warsztatowo i kameralnie
W rozbudowanej stolarni ulokowano trzy sceny — Kolorową, przeznaczoną dla najmłodszych widzów, oraz Warsztatową i Kameralną, gdzie wystawiane będą sztuki, których odbiorcami mają stać się osoby nastoletnie i młodzi dorośli. Sceny oferują, w powyższej kolejności, do 130, 147 i 80 miejsc.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie — Scena Kolorowa
fot.: Jeremi Astaszow
Wnętrze każdej ze scen dostosowane zostało wizualnie do grupy odbiorców, do których jest skierowana. Kolorowa jest więc zatem, zgodnie z nazwą, pełna różnorodnych barw, które znalazły swoje miejsce w okładzinach ścian oraz siedziskach na widowni. Scena Warsztatowa prezentuje nieco bardziej stonowaną kolorystykę, ściany wyłożone są tutaj przede wszystkim drewnem, scenę Kameralną zaaranżowano zaś jako niewielką przestrzeń o wystroju w ciemnych barwach, budujących atmosferę kontaktu pomiędzy widownią oraz występującymi na scenie aktorami.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie — Klatka schodowa
fot.: Jeremi Astaszow
współczesny płaszcz dla powojennej budowli
Daleko idącej metamorfozie poddany został również wyraz estetyczny zewnętrznych części budynku. Bryła Teatralnego Instytutu Młodych operuje zgeometryzowanymi formami, charakterystycznymi dla twórczości prof. Romualda Loeglera. Szkielet dawnej stolarni „obrósł” więc współczesną elewacją, która pozwoliła jej się wyróżnić pośród okolicznej zabudowy mieszkaniowej. Każda z elewacji ma nieco inną formę.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
Najbardziej charakterystycznym elementem Teatralnego Instytutu Młodych jest jego południowo-wschodni narożnik, który znalazł się w dobudowanym do budynku module. Zrealizowano go w formie przeszklonej, zgeometryzowanej bryły, która wznosi się na prawie całej wysokości obiektu. Jej delikatnie wklęsły profil, zakończony nawisem nadaje dynamiki tej części budynku.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
W podobnie "dynamiczny” sposób rozwiązano elewację wschodnią, gdzie diagonalnie zwieńczone przeszklenia w partii przyziemia wydają się wyłaniać z poziomu gruntu. Ponad nimi znajdują się pasy pionowych otworów okiennych o zróżnicowanych wysokościach. Fasada zachodnia rozwiązana została w formie ściany przeprutej niewielkimi, kwadratowymi okienkami — rzędy okien w poszczególnych kondygnacjach zostały przesunięte względem siebie, po raz kolejny wprowadzając dynamiczny akcent w prostopadłościennej bryle budynku. Podobnie jak przed modernizacją, w elewacji południowej nie zdecydowano się na wprowadzenie otworów okiennych.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
teatr na uboczu
Zaprojektowanie odpowiednich form dla elewacji budynku stanowiło trudność ze względu na lokalizację Teatralnego Instytutu Młodych, obiekt znajduje się bowiem na obrzeżach Osiedla Teatralnego w krakowskiej Nowej Hucie.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
Ekspozycja Teatralnego Instytutu Młodych jest nietypowa dla budynku o takiej funkcji — podczas gdy teatry zazwyczaj umieszczane są na placach miejskich, w pierzejach ulic, lub innych reprezentacyjnych miejscach, zmodernizowany obiekt znajduje się na tyłach Teatru Ludowego, pomiędzy budynkiem XI Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Dąbrowskiej a zabudowaniami Osiedla Teatralnego.
Ze względu na nietypową lokalizację zdecydowaliśmy się na wprowadzenie elementu, który pozwoli uczynić budynek zauważalnym pośród zabudowy Osiedla Teatralnego. Stąd forma, której częściowo przeszklony narożnik, najmocniej eksponowany od strony ulicy, nabrał dość nietypowego charakteru, jak dla tak niewielkiego obiektu. Miał on za zadanie zaznaczyć swoją osobliwością obecność czegoś intrygującego z punktu widzenia architektonicznego wydarzenia. Tylna, zachodnia fasada, jest z kolei przykładem tego, jak forma dawnej budowli została wciągnięta w nowy obiekt poprzez zachowanie i zwielokrotnienie istniejących wątków architektonicznych pod postacią niewielkich, kwadratowych okienek, rozsianych po powierzchni elewacji. Dzięki temu udało się zachować pewną pamięć o architektonicznej historii tego miejsca — mieszkańcy osiedla znajdującego się za budynkiem Teatralnego Instytutu Młodych spoglądają z okien na znajomy krajobraz architektoniczny.
— tłumaczy architekt.
Teatralny Instytut Młodych w Krakowie
fot.: Przemysław Ciępka
inwestycja w przyszłe pokolenia
Teatralny Instytut Młodych jest przykładem budynku, który dzięki trafnej koncepcji modernizacji i rozbudowy zyskał nowe życie pośród historycznej, trudnej pod względem urbanistycznym zabudowy. Nowy budynek Teatru Ludowego jest budowlą nowoczesną w swoim wyrazie, która dzięki architektonicznym cytatom świetnie odnajduje się w przestrzeniach socrealistycznego założenia mieszkaniowego. Najważniejsza w jego przypadku jest jednak misja — propagowanie kultury pośród najmłodszych odbiorców. Dzięki działalności Teatralnego Instytutu Młodych społeczność Nowej Huty zyskała nie tylko nową architekturę i przestrzeń kulturalną, lecz także kolejną szansę na wychowanie przyszłych pokoleń w, tak bardzo potrzebnym, kontakcie ze sztuką.