Zostań użytkownikiem portalu A&B i odbierz prezenty!
Zarejestruj się w portalu A&B i odbierz prezenty
maximize
Konkurs „Najlepszy Dyplom ARCHITEKTURA”

Tu cegły nie gubią wątków – Bohema na warszawskiej Pradze to jedna z najlepszych rewitalizacji 2024 roku

23 czerwca '25
w skrócie
  1. Bohema – Strefa Praga w Warszawie to rewitalizacja kompleksu fabrycznego Polleny, realizowana przez 18 lat przez Grupę 5 Architekci i innych partnerów.
  2. Rewitalizacja poprzemysłowych terenów przy Szwedzkiej obejmuje zabudowania z XIX i XX wieku, w tym zabytkowe obiekty fabryczne, takie jak Kotłownia i Warzelnia.
  3. Kompleks mixed-use Bohema łączy funkcje mieszkaniowe, biurowe i usługowe, tworząc nową jakość urbanistyczną w duchu historycznego kontekstu Pragi.
  4. Nowe budynki w Bohemie powstały z poszanowaniem oryginalnego układu zabudowy, a ich elewacje nawiązują do ceglanej estetyki przemysłowej.
  5. Modernizacja budynków zabytkowych została przeprowadzona zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi, co widoczne jest m.in. w różnicowaniu wykończenia tynkiem i cegłą.
  6. Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej portalu A&B

Projektowanie tej metamorfozy rozpoczęło się 18 lat temu — przez ten czas w rewitalizację pofabrycznych kompleksów Polleny przy ulicy Szwedzkiej w Warszawie zaangażowało się kilka pracowni, zmieniał się również inwestor, a wraz z nim plan na modernizację. Przez cały czas nad projektem Bohemy czuwała jednak pracownia znana z przywracania blasku postindustrialnym przestrzeniom — nic więc dziwnego, że projekt Grupa 5 Architekci został wyróżniony w tegorocznej edycji Nagrody Roku SARP. Jak zamienili fabrykę kosmetyków w nowoczesny kompleks mixed-use?

fabryka o wielu twarzach

Pierwsze zabudowania fabryczne w miejscu dzisiejszej Bohemy powstały już w 1896 roku, kiedy przy Szwedzkiej ulokowały się dwa przedsiębiorstwa — Towarzystwo Akcyjne Fabryki Produktów Chemicznych „Praga” oraz Fabryka Lamp i Wyrobów Metalowych Braci Brünner, H. Schneider i R. Ditmar. W następnych latach właściciele zmieniali się, jednak obszar przemysłu pozostawał ten sam — wciąż powstawały tu produkty chemiczne, w tym znane do dzisiaj mydło „Biały Jeleń”.

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Adam Grzesik © Grupa 5

Już po II wojnie światowej, w której fabryki uległy znacznym zniszczeniom, powstały państwowe zakłady Uroda, przemianowane później na Uroda-Pollena. W 1967 roku powstawało tam około 60% wszystkich kosmetyków produkowanych w kraju. Trudne czasy nadeszły wraz ze zmianą ustroju i prywatyzacją zakładu Polleny w 1991 roku. Pofabryczne zabudowania zmieniały właścicieli, w międzyczasie — w 2005 roku — zabudowania zostały wpisane do rejestru zabytków. Już od 2007 roku nad planami rewitalizacji tego terenu pracowała Grupa 5 Architekci, najpierw dla hiszpańskiego dewelopera Restaura, następnie dla grupy OKAM. Pod koniec 2024 roku, po 18 latach pracy zakończyła się jedna z najciekawszych rewitalizacji w ostatnim czasie, doceniona Wyróżnieniem Nagrody Roku SARP 2025 w kategorii Architektura w przestrzeni dziedzictwa.

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Adam Grzesik © Grupa 5

postindustrialny amalgamat

Całość powstała w kwartale o kształcie zbliżonym do trójkąta, zamkniętego pomiędzy ulicami Szwedzką i Strzelecką oraz szerokim pasem zieleni, za którym znajduje się zajezdnia autobusowa. W ramach rewitalizacji zagospodarowano teren o powierzchni około 4,4 hektara, pokryty zabudowaniami postindustrialnymi pochodzącymi zarówno z końca XIX i początku XX wieku, jak i dekad po zakończeniu drugiej wojny światowej. Większość budynków należących do tej drugiej grupy przeznaczono do wyburzenia:

Kompozycja współczesnych budynków, które wzniesiono w miejscu – wyburzonych i niemających wartości zabytkowej – obiektów powstałej tu po wojnie fabryki kosmetyków „Pollena”, podkreśliła historyczny układ pierwotnej, industrialnej zabudowy oraz nawiązała skalą do otaczających inwestycje praskich kamienic.

— czytamy w opisie kompleksu. 

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

W pięciu etapach w kompleksie przy ulicy Szwedzkiej powstało około 15 nowych budynków wznoszących się w większości na wysokość pięciu lub sześciu kondygnacji, oraz pełniących funkcje usługowe, mieszkalne oraz biurowe. Niektóre z nich są wolnostojącymi bryłami o współczesnych formach, niepozbawionych jednak historycznych nawiązań, w formie wykończenia elewacji czy grafitowej stolarki okiennej. Inne budynki przylegają do obiektów historycznych, które poddano starannej renowacji i modernizacji. Warto zaznaczyć, że do prac nad niektórymi obiektami zabytkowymi włączyły się jeszcze dwie inne pracownie SUD Architects oraz Kallan Architekci — obie pracowały przy budynkach kotłowni oraz glicerynowni wraz z magazynem. Kallan Architekci odpowiadało również za budynki warzelni mydła oraz fabryczny komin. 

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Adam Grzesik © Grupa 5

W tym kontekście ciekawie prezentuje się budynek zarządu, który jako jedyny zachowany obiekt historyczny w Bohemie w całości pokryty był białym tynkiem. Na jego odnowieniu modernizacja się nie zakończyła — po bokach oraz nad historyczną budowlą wyrosły kubatury o architekturze na wskroś współczesnej, obleczone szklanymi elewacjami o konstrukcji słupowo-ryglowej, ze słupami poszczególnych kondygnacji nieznacznie przesuniętymi względem siebie. Białe, odrealnione elewacje budynku administracyjnego z przełomu XIX i XX wieku zaskakująco dobrze skomponowały się z neomodernistycznym charakterem nowych kubatur. To samo można zresztą powiedzieć o zespoleniu nowych budowli z historyczną architekturą w obrębie całego kompleksu, choć w trakcie budowy nie obeszło się bez pewnych wątpliwości.

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

jasny komunikat

Swego czasu małe zamieszanie wywiązało się wokół nadbudowy jednego ze skrzydeł głównego budynku produkcyjnego, w którym dodatkowe kondygnacje wykończono przy pomocy białego tynku, odcinającego się wizualnie od niższych, murowanych partii budowli. Mimo że wcześniejsze wizualizacje, pokazujące budynek z elewacjami obmurowanymi od podstaw, aż po szczyty, przygotowane zostały przez inną, konkurencyjną pracownię, to ostateczny efekt prac wykonanych według projektu Grupy 5 i tak wywołał w sieci pewne kontrowersje. 

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

Okazuje się jednak, że krytyka tego rozwiązania była w zasadzie bezpodstawna — jak zapewniali architekci w rozmowie z Wyborczą, projekt właśnie takiego budynku, w którym górne partie wykończono przy pomocy jasnego tynku, został zatwierdzony przez urząd konserwatorski. Rozwiązanie zastosowane przez Grupę 5 jest w rzeczywistości takim, które w największym stopniu uszanowuje pierwotną, historyczną formę budynku, który nigdy nie posiadał dodatkowej, ceglanej kondygnacji. Otynkowanie najwyższych, dobudowanych partii fabrycznej hali pełni rolę wizualnego sygnału, informującego o tym, które części budynku są jego oryginalną, historyczną formą, a które zostały dobudowane w ramach późniejszych prac, w tym rewitalizacji. Dzięki takiemu zabiegowi uniknięto więc zakłamania historycznego; innymi słowy, przechadzając się po Bohemie nikt nie stwierdzi, że budynek od strony Strzeleckiej posiadał cztery naziemne, XIX-wieczne kondygnacje, podczas gdy w rzeczywistości było ich trzy. Dodatkowy, czwarty poziom, wybudowano już po zakończeniu II wojny światowej, korzystając z bloczków gazobetonowych. 

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

w Bohemie cegły nie gubią wątku

Nie oznacza to jednak, że w nowych kubaturach brakuje nawiązań do historycznej zabudowy tego miejsca. Na elewacach budynków mieszkalnych, które powstały w miejscach nieistniejących już zabudowań fabrycznych, króluje czerwony klinkier, nawiązujący do industrialnej architektury przełomu XIX i XX wieku. Nie została ona jednak zastosowana w bezpardonowy sposób — na fasadach budynków przeplatają się różne wątki ceglane, dobierane w zależności od miejsca swojego zastosowania. Główne połacie ścian obmurowane są zatem w tradycyjnym wiązaniu wozówkowym, podczas gdy otwory okienne oraz podziały poziome podkreślono przy pomocy cegieł o wozówkach ustawionych wertykalnie.

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

Historyczne nawiązania znajdują się jednak nie tylko na elewacjach:

Zależało nam na podkreślaniu charakteru miejsca nie tylko układem budynków, bryła, tektoniką i detalem elewacji, ale również wewnątrz w częściach wspólnych budynków nowoprojektowanych tak aby tożsamość w czytelny sposób mieszała się ze współczesnością w konotacji do tej konkretnej lokalizacji.

— piszą architekci. 

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

O historii miejsca przypominają również ustawione gdzieniegdzie pofabryczne kotły o sugestywnych formach, przywodzących na myśl dzieła artystów spod znaku surrealizmu. „Najgłośniej” w tym kontekście krzyczy zaś wielki komin fabryki, który zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi pozostał na swoim miejscu. Architekci z Grupy 5, projektując Bohemę zdecydowali się zorganizować całą zabudowę właśnie wokół niego. To komin służy tu za najważniejszy punkt orientacyjny, wokół niego zorganizowano też główny plac osiedla przy Szwedzkiej. 

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

gdy cegła i zieleń idą pod rękę

Od strony południowej, poprzedzającej część eventową imponującego budynku Kotłowni, plac został wybrukowany. Po drugiej stronie komina znalazła się duża, zielona przestrzeń z małym pagórkiem, na której rozstawiono leżaki i hamaki, a całość wysiano trawą.

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

Zieleni nie brakuje również w innych miejscach kompleksu — na podwórkach pomiędzy poszczególnymi budynkami, zarówno tymi hisotrycznymi, jak i nowowybudowanymi pojawiło się sporo roślin w formie niskich i wysokich nasadzeń.

Bohema - Strefa Praga w Warszawie

Bohema — Strefa Praga w Warszawie

fot.: Marcin Czechowicz © Grupa 5

lofty w warzelni

To jeszcze nie koniec prac, które odbywają się w praskim kompleksie Polleny. Ostatnim elementem Bohemy będzie budynek Warzelni mydła, pochodzący z 1899 roku. Za jego adaptację odpowiada już inna pracownia — Kallen Architekci, którzy wpadli na ciekawy pomysł adaptacji dużej hali produkcyjnej, pozbawionej w większości podziału na kondygnacje. Zamiast w całości wypełniać ją kubaturą mieszkalną, wspólnie z inwestorem zdecydowano o pozostawieniu sporej części przestrzeni hali w formie niezabudowanego patio. Mieszkania powstaną zatem w dwóch blokach wzdłuż ścian obwodowych, otwierając się oknami na rodzaj wewnętrznego dziedzińca, skrytego pod konstrukcją hali. Finisz prac zapowiadany jest jeszcze w 2025 roku — wtedy proces rewitalizacji fabryk przy Szwedzkiej ostatecznie dobiegnie końca.

Przemysław Ciępka

Głos został już oddany

Konkurs na zdjęcia wnętrz komercyjnych z drzwiami DRE
Deceuninck Project Planner – nowe możliwości projektowania okien
Ceramika budowlana tworzy klimat
INSPIRACJE